Profetie
‘Ziener! Ga heen, vlucht naar het land van Juda; eet daar brood en profeteer daar’. Met deze smalende woorden wordt de profeet Amos weggestuurd, omdat zijn voorspellingen niet in de smaak vallen. Het Nederlands heeft aan deze passage de uitdrukking ‘broodetende profeet’ te danken. De uitdrukking betekent dat aan de voorspelling van zo’n profeet niet veel waarde kan worden toegekend.
Ongeveer 160 jaar geleden, halverwege de 19e eeuw, liep ook in De Pijp een profeet rond. Helemaal juist is dit niet, want De Pijp met zijn straten als pijpenladen bestond nog niet. De naam was Binnendijksche Buitenveldertsche Polder. In deze polder waren vooral boeren en tuinders aan het werk. Zij bewoonden eenvoudige optrekjes die bereikt konden worden via de paden die doorliepen van de Amstel aan de oostzijde tot de Boerenwetering aan de westzijde. Het Pijpse stratenpatroon volgt deels nog steeds de route van deze oude paden. Zoals de Van Ostadestraat die, voordat dit pad een bebouwde straat werd, Hoedemakerspad heette.
Het kerkje van de boeren en tuinders was niet veel beter dan hun woninkjes. Eigenlijk was de eerste kerk in De Pijp een flinke schuur ‘met veel en verscheijdenen banken beset’, aldus de Baljuw van Amstelland in 1644. Dit jaartal maakt meteen duidelijk waarom het eerste kerkje niet opviel. Het dateert van na de Alteratie van Amsterdam in 1578, toen ook in Amsterdam de katholieke godsdienst min of meer in de ban werd gedaan. Oogluikend werd de roomse mis echter wel gedoogd, als de kerk waarin deze werd opgedragen maar niet direct zichtbaar was. Het schuurkerkje stond dan ook wat achter bomen tussen het Kuipers- en Rustenburgerpad verscholen.

Het godshuis deed ook in 1853 nog dienst. Voor katholiek Nederland was dit een belangrijk jaar omdat paus Pius IX de bisschoppelijke hiërarchie had hersteld. De grondwet van 1848 maakte het mogelijk dat de katholieken weer volop aan het openbare leven konden deelnemen. Sinds de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden waren zij stelselmatig achtergesteld ten opzichte van de protestanten, zodat het katholieke volksdeel de nieuwe verhoudingen aangreep om zich te emanciperen. Door dit enthousiasme aangestoken voorspelt de oude pastoor Deekens aan de boeren en tuinders dat het schuurkerkje zal worden vervangen door een grote kerk van wel 100 meter lengte en voorzien van zeven torens. Zorgwekkender voor zijn gehoor is dat hij tevens voorziet dat rond deze nieuwe kerk geen boeren en tuinders meer wonen. Nee, duizenden arbeiders en winkeliers zullen de straten gaan bewonen. Dat alles zal binnen 70 jaar geschieden.
Deze profetie valt de gelovigen koud op het dak. Ze vermoeden dat de oude pastoor niet meer geheel bij zijn verstand is. Per brief waarschuwen zij de Aartsbisschop van Haarlem. Kennelijk weten ze niet dat er heimelijk al besprekingen gaande zijn over de plaats van de nieuwe kerk. Het zogeheten land van Kolk zal worden aangekocht. Dat ligt aan de Amstel en is een mooie plek voor de nieuwe kerk die de Sint Willibrordus-buiten-de-Veste zal gaan heten. De befaamde katholieke bouwmeester Cuypers ontwerpt inderdaad een grootse kerk met zeven torens, maar zijn plan wordt niet helemaal uitgevoerd. Als de kerk in 1873 in gebruik wordt genomen zijn er vier kleinere torens, terwijl de geplande koepel nog ontbreekt. Toch is de kerk zo indrukwekkend dat de architect van de Oranjekerk aan zijn oorspronkelijke ontwerp later een forse toren toevoegt, want anders zou de lucht boven De Pijp vrijwel volledig door de katholieken geannexeerd worden. Op hun beurt voorzien de katholieken in 1924 de Willibrordus van een centrale, hoog oprijzende toren.

De visioenen van de oude pastoor zijn dus daadwerkelijk verwezenlijkt. In zijn profetie voorzag hij echter niet dat zijn gedroomde kerk ongeveer 100 jaar na de inwijding ervan aan de slopershamer ten prooi zou vallen. Misschien voorzag hij het wel, maar hield hij het toekomstbeeld van de sloop maar voor zichzelf. Want hij kende ook de woorden van Jezus over een profeet in zijn eigen vaderstad. Die wordt niet geëerd. Vandaar dat ik mij niet waag aan een profetie over de staat van de Oranjekerk in 2117. Wie durft het wel aan?
De afbeeldingen komen uit 'De geschiedenis van de Pijp –
monument van een wijk’, Ton Heijdra (2002)