2e zondag van de veertigdagentijd

Lezing: Numeri 9 :1-5 en Lucas 22:14-23; 31-34

Ds. Piet Kooiman

‘Ik heb er hevig naar verlangd dit pesachmaal met jullie te eten” Pesach is een feest en het is vooral een maaltijd.

De maaltijd brengt mensen samen. Samen eten betekent een rustpunt en je kunt daarna ook weer verder. Als het goed is kun je er jezelf zijn.

Sommigen van u weten misschien wel dat ik uit een groot gezin kom van elf broers en zussen. Een aantal jaren geleden hebben over onze jeugd met elkaar een boek geschreven met als titel: ‘De tafel van 13’. Dat roept het beeld op van elf kinderen met hun 2 ouders die met elkaar rond de tafel zitten. Dan denk je al gauw aan een maaltijd. Rond de tafel tref je elkaar na een dag waarin iedereen z’n eigen ding doet. Daar worden de verhalen verteld. De broer die de titel van het boek bedacht heeft goed aangevoeld dat samen eten een kernachtig gebeuren is. Een plek van ontmoeting waar het hele leven ter sprake kan komen. Een plek waar je veilig bent. Als het goed is, maar dat is het niet altijd…Aan tafel kan niet alleen respectvol aandacht aan elkaar worden gegeven, je kunt elkaar ook misverstaan of afkatten. En soms kan er iets aan het licht komen dat tot dan toe verborgen was. Ook dat komt in de evangelielezing aan de orde. Maar daarover later.

De verhalen van Marten Toonder over Heer Bommel en Tom Poes eindigen steevast met een door Joost bereide ‘eenvoudige doch voedzame maaltijd’. Het avontuur is voorbij. Men komt tot rust. Maar de lezer weet: het volgende avontuur zal niet lang op zich laten wachten.

In onze stad kun je in talloze restaurants met elkaar uit eten gaan. Maar er worden ook maaltijden georganiseerd om mensen uit een buurt, of mensen met een gedeelde interesse bij elkaar te brengen voor onderlinge ontmoeting.

En als er een jubileum wordt gevierd, dan leent de maaltijd zich daar uitstekend voor. Vieren is ook gedenken. En gedenken geeft betekenis. In diepere zin betekenis aan het leven zelf.

Ook bij de viering van de Eucharistie of het Heilig Avondmaal staat de tafel centraal. Brood en wijn worden er met elkaar gedeeld. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar soms overvalt mij bij de viering het sterke gevoel deel uit te maken van een gemeenschap. Natuurlijk, het kan ook in de kerk altijd beter en of je elkaar werkelijk ontmoet, met elkaar deelt wat van belang is in je leven, of voor je geloof, dat spreekt niet vanzelf. Maar in principe kan het. De oude gewoonte elkaar in de gemeente zusters en broeders te noemen stemt daarmee overeen.

Jezus viert Pesach met zijn leerlingen. De Paasmaaltijd die zijn oorsprong heeft in de bevrijding van de slavernij in Egypte. Wij hoorden vanmorgen over de tweede Paasviering één jaar daarna.

Bij Numeri 6: daar gaat het om ‘Pesach in de woestijn’ ter onderscheiding van ‘Pesach in Egypte’. De opdracht bij dat laatste was om het te vieren als ze in het land van belofte zouden zijn gekomen. Door de overtreding met het gouden kalf werd dat verhinderd. Het zou een lange tocht worden; veertig jaar in de woestijn. Maar dat weten ze nog niet. Nu krijgen ze de opdracht het toch te vieren. Onderweg. Na de mislukking met en van het gouden kalf voelt het als een nieuw begin.

Dit Pesach zal niet alleen een herinnering betekenen aan het eerste paasfeest. De viering die voorafging aan de uittocht, de bevrijding uit het slavenbestaan en het land van de dood. Het zal ook een teken zijn van hoop omdat ze worden herinnerd aan de opdracht het te vieren in het land van hun toekomst. Het land van belofte. Dit Paasfeest wijst terug maar ook vooruit.

In de evangelielezing van vandaag horen we dat ook Jezus vooruit kijkt. Niet alleen naar het lijden waarvan hij beseft dat het hem wacht, maar ook naar het aanbreken van Gods koningschap. “Ik zal geen pesachmaal meer eten voordat het zijn vervulling heeft gevonden in het koninkrijk van God.” Het valt hem niet alleen zwaar maar hij is ook vervuld van hoop.

Hij heeft er hevig naar verlangd dit Pesach met hen te eten. Naar dit samen-zijn met zijn leerlingen. Naar de sfeer en het ritueel van de Paasmaaltijd die hem onontkoombaar betrekken bij de bevrijdingsgeschiedenis van zijn volk die gestempeld is door de belofte van Gods trouw. Daaraan houdt hij vast.

Als wij het Avondmaal vieren dan gedenken we Jezus. Gedenken heeft te maken met verleden en heden. Wie gedenkt brengt zich iets te binnen uit het verleden dat voor het heden betekenis heeft, of krijgt.
Bij de viering gaat het bijna als vanzelf ook om de toekomst. En in het bijzonder om de komst van Jezus. Dat spreken we dan ook uit: aranatha! Kom Heer!
Je kunt daarbij bedenken dat zijn komst elk ogenblik te verwachten valt. En dat het dan de vraag is of wij hem herkennen.

Als wij brood en wijn delen met elkaar dan kan het heel goed zijn dat we het bestaan ervaren als een bestaan in de woestijn. Er kan onder de oppervlakte van onze Facebook profielen van alles rommelen en moeilijk zijn. Of verdrietig en teleurstellend. Maar dan toch, zijn daar het brood en de wijn. Het brood dat we als manna uit de hemel met elkaar delen; het brood dat Christus present stelt. Zozeer zelfs dat we kunnen zeggen: het lichaam van Christus, dat zijn wij. En we brengen ons te binnen dat we onderweg zijn totdat Hij komt.

Deze zondag heeft als naam op de kalender van de kerk: Gedenk (in het Latijn: Reminiscere) naar Ps. 25:6 ‘Gedenk uw barmhartigheid Heer, en uw gunstbewijzen, want die zijn van eeuwigheid.’ (NBV  Denk aan uw barmhartigheid, HEER, aan uw liefde door de eeuwen heen.)

Dat gedenken speelt ook een rol bij de eerste viering van het Pascha in Egypte. Mozes zegt dan: Die dag moet voortaan een gedenkdag zijn, die je moet vieren als een feest ter ere van de Eeuwige. (Ex 12:14)

Zo zijn Jezus en zijn 12 leerlingen bijeen. Een soort van kras over deze viering van het Pascha is zijn uitspraak dat één van zijn leerlingen hem zal verraden. En daar komt nog zijn verzekering aan Petrus overheen: Jij zult nog deze nacht driemaal ontkennen dat jij mij kent. Petrus, die vurige leerling blijft niet overeind in de nacht waarin verbondenheid met de Rabbi uit Nazareth levensgevaarlijk kan zijn. Jezus zegt dan ook dat hij zich nog moet bekeren. Maar Petrus weet dat zelf nog niet. Wie zich niet beter voelt dan Petrus zal wel uitkijken zich op de borst te kloppen als een voorbeeldig gelovige. We zijn en blijven leerlingen en dat is ook genoeg.

Lieve gemeente, het thema in deze Veertig dagen op weg naar Pasen in de Oranjekerk is: Een nieuw begin. De bijbel vertelt ons vanmorgen dat een nieuw begin zelfs in de meest barre omstandigheden mogelijk kan zijn. Niet omdat wij zulke veerkrachtige optimisten zijn, maar omdat wij leven met een belofte. De belofte van Gods trouw. Niet alleen als het goed met je gaat. Maar ook en vooral door de diepte heen.

Moge dat zo zijn voor ieder van ons,
in de Naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest

Zingen Lied 23b ‘De Heer is mijn herder’

Ds. Hanna van Dorssen

Lezing: Ester 5 en 6

Het geschiedde op de derde dag, zo begint de lezing van vandaag. Woorden waarbij je in de Bijbel je oren spitst, want zij betekenen: nú gaat er iets gebeuren, iets dat verschil maakt.

Ester trekt haar koninklijk ambtsgewaad aan, dress to impress, dat doet ze na drie dagen vasten. Ze voelt zich gesterkt door de solidariteit van haar volk en ze gaat ‘staan’, recht tegenover de koning. Ze zet daarbij zondermeer haar leven op het spel. Ester is hier allesbehalve de tegenpool van koningin Wasti, die óók opstond tegen de koning en ‘nee’ zei. Deze twee vrouwen aan het hof strijden allebei voor menselijkheid, voor eerbied bij het omgaan met elkaar.

En dan opnieuw die woorden ‘en het geschiedde’, nú spant het erom, wát zal de koning doen als hij Ester voor zich ziet staan? Is het afgelopen, net als met Wasti? Nee, hij toont zowaar zijn menselijk gezicht. Hij ziet haar staan en reikt haar de gouden scepter aan.

Dat kan ook ons overkomen. Dat er ineens iemand tegenover je staat, iemand die je uit je evenwicht brengt. Die verkoper van de daklozenkrant, die jou vriendelijk gedag zegt bij de uitgang van de Albert Heijn, maar je hebt geen stuiver op zak om de krant te kopen.

Ga je terug naar de kassa om te pinnen? Of die jongen die over Jezus zingt bij het CS en voor je wil bidden… Meestal loop ik dan gehaast en wat schuldig door. Een beetje beschaamd. Zie ik hen wel staan?

Ester zet haar leven op het spel, maar ze speelt zelf ook een uitgekiend spel. Ze heeft zich goed voorbereid en ze voert de spanning op. Mordechai heeft haar gevraagd bij de koning te pleiten voor haar volk. Maar hier in het paleis staat ze er alleen voor. Ze gaat haar eigen weg, daadkrachtig en volgt haar eigen strategie. Ditmaal richt niet de koning, maar de koningin een feestmaal aan, op haar eigen terrein.

‘Als het de koning goeddunkt: laat de koning dan vandaag met Haman naar het feestmaal komen dat ik voor hem heb aangericht’, zegt ze. Bij de tweede uitnodiging zegt ze het heel subtiel net even anders: ‘laat de koning dan met Haman naar het feestmaal komen dat ik voor hen zal aanrichten’. Staan de koning en Haman die tweede keer op het zelfde level? Wat is hier aan de hand?

Ester wil jaloezie bij de koning opwekken zegt een joods commentaar uit de 16e eeuw. Of is het een slimme manier van haar om Haman het idee te geven dat hij het middelpunt is van haar aandacht en ervoor te zorgen dat hij de volgende dag zeker zal komen? In ieder geval begint er iets te schuiven want die nacht kan de koning niet slapen. Heeft hij het gevoel dat er iets niet klopt, dat hij zijn positie verliest ten koste van Haman? Wie zijn hem eigenlijk goed gezind? De Talmoed, een joods commentaar bij de Bijbel, zegt dat Ester met haar uitnodigingen bij de koning bereikt wat zij wilde: het wantrouwen wekken van de koning tegenover Haman. En Haman? Bij hem gebeurt het omgekeerde, hij laat alle sluwigheid varen. Ik ben binnen, denkt hij bij die tweede uitnodiging.

Die nacht laat de koning zich voorlezen uit de annalen van het hof en ontdekt hij iemand die het voor hem heeft opgenomen, Mordechai. Toen die hoorde van een geplande aanslag op de koning heeft hij dat via Ester doorgegeven aan het paleis en zo is de aanslag verijdeld. Maar zijn redder in nood is daarvoor nooit beloond. Daar moet verandering in komen en wel onmiddellijk.

Inzichten kunnen ons soms zomaar toevallen in de nacht. De nacht kan voorbode zijn van het licht, dat uiteindelijk het laatste woord heeft in de Bijbel.

Mordechai weigert te knielen voor de nacht. Voor Haman. Hij blijft rechtop staan. Hij is een kind van het licht. Daar wil hij zijn leven door laten bepalen. Hoe moeilijk ook, want de nacht kan je helemaal in zijn greep krijgen. Daar heeft ieder mens weet van. Ineens stapt er een Haman je leven binnen en gaat het licht uit. Je verliest iemand, jij of een naaste wordt ernstig ziek, een baan of een uitkering komen in gevaar. Je staat op je grondvesten te schudden. Alles wat goed liep lijkt te worden opgeslokt door het duister. Lichtvoetig door het leven gaan, het lijkt onmogelijk, niet langer bereikbaar.

Wat nù volgt is misschien wel het geinigste hoofdstuk in heel de Bijbel. Het is nog nacht, maar Haman staat al in de voorhof van het paleis. Vol van zijn plan om Mordechai op de paal te spietsen die hij voor hem heeft opgericht. Zeven verdiepingen hoog, het getuigt van een idiote grootheidswaanzin. Vanaf dat moment praten de koning en Haman volstrekt langs elkaar heen. De koning wil Mordechai belonen en overladen met eer maar noemt geen naam. Haman denkt dat het over hem gaat. Er ontstaat een bijzonder geinige spraakverwarring terwijl de lezer van alles op de hoogte is. En dan komt ook uit dat Haman inderdaad wel eens belust kan zijn op de troon. Als hij beschrijft hoe je een man moet eren in wie de koning een welgevallen heeft, gebruikt hij zevenmaal het woord koning, het ligt hem voor op de lippen. Hij wil zich kleden in het ambtsgewaad van de koning, rijden op het paard van de koning, wat nog ontbreekt is de vrouw van de koning.

Maar kom daar eens om in de Bijbel, daarin worden keer op keer rollen omgekeerd: Mordechai gaat nu te paard, koninklijk gekleed en Haman gaat te voet, in zak en as. Zijn super ego dat hem heeft verblindt valt in duigen. En nog vóórdat Ester zich heeft uitgesproken tegen Haman, bij het tweede feestmaal, hebben haar woorden van lang geleden al hun uitwerking. Ze heeft toen al een zaadje geplant van bevrijding, van een plantje dat nu dwars door het asfalt heen breekt.

Wat een troost dat middenin dat machtige mannenbolwerk van het paleis een vrouw woont, die hoort bij de God, die zegt: ik zal er zijn voor jou, ik laat jou niet alleen, ik ben erbij in het midden van die nare donkere nacht, ik houd je vast. Een vrouw die hoort bij dat beloofde land waar ballingen thuiskomen, waar de koning niet regeert zonder een profeet, die hem bij de les van vrede en gerechtigheid houdt.

In de Talmoed wordt Ester niet voor niets onder de zeven vrouwelijke profeten gerekend. Haar naam staat fier tussen die van Sara, Mirjam, Debora, Hanna, Abigaïl en Chulda. Haar profetische stem leek verborgen, passend bij de betekenis van haar naam, Ester,

ik ben verborgen. Maar dat gaat niet langer op. Alles keert om. Haman’s positie begint te wankelen. ‘Jij bent begonnen te vallen’, zeggen zijn vrienden en zijn vrouw tegen hem.

Het verhaal van Haman verwijst naar een aantal andere verhalen in de Bijbel. De verhalen over Amalek. Zij maken onderdeel uit van een vertelmotief dat kunstig door het hele Oude Testament is heen geweven.  Haman wordt in het boek Ester voorgesteld als een Agagiet. Dat zegt ons niet gelijk zoveel. Maar koning Agag is de koning, waarmee Saul de strijd aanbindt op bevel van de profeet Samuel. Want Agag is een Amalekiet. En Amalek is niet zomaar een volk. Het staat symbool voor het lafhartig aanvallen van het volk van God, als zij als bevrijde slaven de woestijn doortrekken, op weg naar het beloofde land. Amalek pakt de achterhoede, de mensen die langzamer zijn. De ouden van dagen, de kinderen, de vrouwen, de zieken. Hij heeft het op de weerlozen gemunt. Amalek is de belichaming van het onrecht in de wereld. Alles wat hij doet staat in schril contrast met dat waar de God van Israël voor staat. Die God kiest juist voor de weerlozen, voor de geringe.

Koning Saul liet koning Agag in leven. Het was de profeet Samuel die de volgende dag met hem afrekende. Precies in die ene nacht verwekte Agag Haman zegt de joodse traditie. Zó gaat het kwaad verder en steekt het opnieuw zijn kop op. Dit keer in het Bijbelboek Ester. Maar in dit boek zal er eindelijk definitief met Amalek afgerekend worden. Dankzij Ester. Dat voorspellen nu de vrienden en de vrouw van Haman.

‘Gedenk Amalek’ schreven mensen als graffiti op de muren in de Tweede Wereldoorlog. Als troost, als teken van verzet en met het geloof dat het kwaad opnieuw verslagen zou kunnen worden zoals in het boek Ester.

Er is een stem uit diezelfde tijd die ik hier aan het woord wil laten, die van Etty Hillesum, vernoemd naar haar Bijbelse voorgangster. Ze schreef een dagboek, waarmee ze de humaniteit hoog wilde houden, waarmee ze dwars in ging tegen alles wat dat belaagt. Nu bijna 77 jaar geleden, schreef zij op donderdag 19 februari 1942 het volgende:

‘Het was wel troosteloos op college vanmorgen. En toch was het niet helemaal troosteloos. Er was een lichtpunt. Een kort onverwacht gesprek. Wat is dat toch in de mens om anderen kapot te willen maken, vroeg Jan. Ik zeg: de mensen, ja de mensen, maar bedenk dat je daar zelf ook onder valt.
Die rottigheid van de anderen zit ook in ons. Ik zie geen andere oplossing dan in je eigen centrum in te keren en daar uit te roeien al die rotheid. Ik geloof er niet meer aan dat we in de buitenwereld iets verbeteren kunnen, wat we niet eerst in onszelf moeten verbeteren. En dat lijkt me de enige les van deze oorlog. Dat we geleerd hebben dat we het alleen in onszelf moeten zoeken en nergens anders. En het waren toch géén theorieën die we verkondigden. Onze professoren zitten gevangen, er was weer een vriend van Jan kapot gemaakt en er was te veel om op te noemen en we zeiden tegen elkaar: het is zo goedkoop, die wraakgevoelens. Dat is toch heus een lichtpunt vandaag.’

Twee vrouwen met dezelfde naam, die het licht willen aansteken waar de nacht heeft toegeslagen. En die ons vragen of wij dat licht voor elkaar hoog willen houden.
Tot slot.
In het hele boek Ester komt de naam van God niet voor. Waarom niet?
Nico ter Linden schrijft daarover:

Is het heilige huiver die de verteller ervan weerhoudt
om in tijden van gruwelijke vervolgingen nog over God te spreken?

Wil de verteller dat zijn lezers zelf een antwoord vinden
op de vraag of God in het verhaal voorkomt
of dat alles bij toeval geschiedt?

Hoe dan ook: áls God in dit mensenverhaal aan het werk is,
dan is dat in het verborgene.
En dat is dan ook precies wat de naam Ester betekent: Ik ben verborgen.

Wie is die Ik?

Is het God òf is het Ester? Ook dat blijft verborgen.

Tot zover Nico ter Linden.

Ik of jij.

Eén mens kan de nacht verlichten en verschil maken tussen goed en kwaad.

Jij òf ik. Amen.