Ds. Wielie Elhorst
Schriftlezing Johannes 8:12-20
Gemeente van Jezus Christus,
Staat in het verhaal dat aan dat van deze zondag voorafgaat, een vrouw op overspel betrapt in het midden van de Farizeeën, nu is het Jezus zelf. Het juridisch steekspel dat de Farizeeën spelen, houdt niet op en neemt toe in heftigheid. Jezus zelf wordt in het middelpunt van de belangstelling geplaatst. De urgentie van wat we horen, neemt toe. Je zou kunnen zeggen: Jezus maakt het er ook wel naar. We hoorden: Jezus nam opnieuw het woord. Hij zei: ‘Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.’ – einde citaat. Dat zijn behoorlijk zelfverzekerde woorden, die aan duidelijkheid weinig te wensen overlaten. Misschien gingen de gedachten van de Farizeeën bij het horen van Jezus’ woorden direct uit naar de woorden van de profeet Jesaja die onder andere zegt:
Het volk dat in duisternis ronddoolt
ziet een schitterend licht.
Zij die in het donker wonen
worden door een helder licht beschenen.
Hier had de Farizeeën een licht op kunnen gaan: wie is deze mens dat Hij dit bij ons oproept, deze woorden die over onszelf gaan en die ons leven letterlijk in een nieuw licht zetten. Misschien had in de schatkamer van de tempel waar Jezus zijn woorden spreekt, het spreekwoordelijke kwartje ook wel kunnen landen bij de betekenis die Jezus met zijn woorden geeft aan de lichtsymboliek van het Loofhuttenfeest dat op dat moment plaatsvond. Het was gebruik tijdens dat feest honderden lichtjes aan te steken in de voorhof van de vrouwen in de tempel. De tempel scheen daardoor als een baken van licht over de stad. In dat licht spreekt Jezus zijn woorden uit en wil Hij laten zien dat Hij dat baken is, dat het licht dat Hij is verwijst naar de Torah, het hart van het joodse leven, het hart dat zou moeten kloppen in de tempel en in de harten van de Farizeeën. Maar het is niet aan hen besteed. Het gaat aan hen voorbij. De woorden van Jezus zijn voor hen aanmatigend en ze vragen zich af op grond waarvan, waar Hij het recht vandaan haalt deze woorden uit te spreken. Het is begrijpelijk, vind ik, als je je even verplaatst in hun positie, maar het is evenzo goed triest dat ze terwijl ze in de tempel staan, op die plek die verschil zou moeten maken in hun leven, dat zij daar niet zien hoe Jezus naar de ook door hen geliefde Torah verwijst, dat zij juist daar niet zien hoe Jezus naar God zelf verwijst, hoe in het gebruik van de woorden ‘Ik ben’ zijn identiteit samenvalt met God en dat daarom zijn woorden betrouwbaar zijn, zijn getuigenis betrouwbaar is. De Farizeeën zeggen tegen Jezus in hun midden, over zijn woorden: jij bent niet waar, jouw woorden spreken geen waarheid.
Opvallend in het hele Johannesevangelie is het diepe onbegrip van de mensen om Jezus heen, of liever: het diepe niet kennen. Ook in het verhaal dat we vandaag hoorden, is dat weer het geval. Dat niet begrijpen, het niet weten, het niet kennen wordt zo consequent doorgezet dat de mensen met wie Jezus in gesprek is, vaak ook niet anders lijken te kunnen. Ze worden er muurvast in gezet. De diepe kloof die gaapt tussen Jezus en de mensen die met Hem in gesprek zijn, lijkt niet zomaar te kunnen worden overbrugd, in ieder geval zeker niet door de mensen om Jezus heen. En Jezus lijkt dat ook te bevestigen door hier te zeggen: U weet niet waar ik vandaan kom of waar ik naar toe ga. Op mij komt de houding van de gesprekspartners van Jezus, meestal de Farizeeën, vaak wat dommig over, gemaakt dommig zelfs: Nicodemus in Johannes 3, die niet begrijpt dat Jezus niet letterlijk over een tweede geboorte spreekt als Hij uitlegt dat mensen in God opnieuw van omhoog, door de Geest geboren moeten worden. De Joden, in Johannes 6, die niet snappen dat Jezus over zichzelf spreekt als brood dat uit de hemel is neergedaald. Hoezo, zeggen zij, hoe kan deze man van wie wij de vader en de moeder kennen, uit de hemel zijn neergedaald? En ook nu weer: hoe kan Jezus zijn eigen woorden betrouwbaar achten door een beroep te doen op God als zijn getuige? Zo’n getuige moet toch een ander mens zijn? Ik denk dat de diepte van het niet kennen de diepte van het niet vertrouwen moet tonen, moet laten zien hoe tragisch die diepte, die kloof is. En dat die tragiek, dat ook echt niet kúnnen begrijpen, niet anders kan dan uitlopen op de ondergang van Jezus, op zijn dood. Hoe zouden mensen, hoe zouden wij ook de betekenis van Jezus moeten begrijpen? Is die ook voor ons niet verborgen? Zeggen wij niet net zo goed: hoe kunnen die woorden die deze mens over zichzelf uitspreekt, betrouwbaar zijn, waar zijn? Hoe kan de identiteit van een mens ooit samenvallen met die van God? De woorden van het evangelie, van Jezus zijn ons misschien te vertrouwd geworden om de diepte van dat niet kennen, dat niet begrijpen van Jezus nog te herkennen, nog te kunnen peilen. Maar het geldt voor ons net zo goed en wij staan veel minder ver af van de Farizeeën dan we geneigd zijn te denken. Niet omdat wij ook on-mensen zijn, maar omdat wij ook mensen zijn, die de diepte en de reikwijdte van de betekenis van Jezus’ woorden niet zomaar kunnen vatten, kunnen begrijpen, kunnen kennen.
Jezus zegt: ‘Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.’ Het oordeel van de Farizeeën is duidelijk: jouw woorden, Jezus, zijn onbetrouwbaar, ze zijn niet meer dan een slag in de lucht, omdat er niets en niemand is die de betrouwbaarheid van jouw woorden kan garanderen. De kloof wordt in het verhaal van vandaag niet overbrugt, sterker nog het eindigt met woorden over een doodswens. Jezus’ woorden zijn kennelijk zo onverdraaglijk dat de Farizeeën niet anders kunnen dan Hem dood wensen, Hem uit de weg ruimen. Hoe konden zij weten dat zij, door dat te doen uiteindelijk, de betekenis van Jezus voor de mensen, voor de hele wereld zouden bewerkstelligen, dat daarin de ultieme betrouwbaarheid van zijn getuigenis door zou breken: in leven ten koste van, in overwinning op de dood. Maar zover is het nu nog niet.
Jezus zegt: ‘Ik ben het licht voor de wereld’. En dat licht oordeelt niet. Het schijnt over de wereld en over de mensen, maar het oordeelt niet. Het hanteert niet de maatstaven van de mensen over wat betrouwbaar is, echt, waar, goed. Met die maatstaven kom je ook niet uit. Zoveel is wel duidelijk uit dit verhaal. De vraag is natuurlijk: waar kom je dan wel mee uit? Misschien moeten we daarvoor weer terug naar het verhaal dat aan de gebeurtenis in de lezing van deze zondag voorafgaat, dat intermezzo tussen al Jezus’ woorden over die vrouw die in het midden wordt gezet en die ook wordt belaagd met de maatstaven van mensen: beoordeeld en veroordeeld, fout, zondig. Het licht dat Jezus wil zijn voor de wereld, wordt werkelijkheid in deze vrouw. Deze vrouw begrijpt dat, omdat Jezus niet oordeelt. Jezus, zo geheel anders dan de autoriteiten waar zij normaal gesproken aan onderworpen zou zijn. De vrouw staat op en zij begrijpt dat het licht dat Jezus is, leven geeft. Het licht van Jezus is geen bliksemschicht die neerslaat, het is licht dat genadig en vol vergeving schijnt, over het leven van deze vrouw. Het is dus licht dat ruimte geeft, dat een mens in de ruimte zet, dat, zoals Jezus zegt, leven geeft. Jezus’ woorden zijn niet zomaar woorden. Ze zijn, geheel in de geest van de Torah, een oprecht handelen dat het alleen op toekomst heeft voorzien, op leven, op door kunnen gaan, op weer verbonden zijn, een nieuwe kans krijgen, niet zijn afgedaan.
Wij begrijpen Jezus’ woorden pas als ook wij Hem niet proberen te vangen in onze definities, in onze overtuigingen, als wij niet volharden in het niet begrijpen, het niet kennen, maar als wij dat loslaten en zijn licht toelaten als een licht dat genadig over ons schijnt; dat niet oordeelt over ons, dat niet ongenaakbaar is in zijn felheid, alles ongenadig aan het licht brengt, maar dat ons in het licht van zijn vergeving, zijn nieuwe kans voor ons, uitnodigt om op te staan, de ruimte te voelen waarin Hij ons bevrijdt, onszelf te zien in het licht van zijn acceptatie en zo mensen te worden die Hem volgen om zelf het licht te zijn dat leven geeft, getuige te zijn van de waarheid die Hij is in ons eigen leven.
Amen