Afscheid van de Oranjekerk
Lezingen: Zacharia 8:4-8 en 20-23 en Marcus 8:22-26
ds. Wielie Elhorst

Bij een verhaal als dit, een verhaal van heling, ben je geneigd direct te focussen op de heling zelf. Dat is ook begrijpelijk. Er gebeurt iets ongewoons: er is een blind mens, Jezus verricht een wonder, en de eerst blinde mens kan weer zien. We kijken naar het wonderlijke eindresultaat, we zoomen in. Daardoor lopen we het risico het geheel uit het oog te verliezen, vergeten we om – zoals met het stippenwerk in het huis van mijn broer – even een stap achteruit te zetten en de vraag te stellen: wat zien we hier nu eigenlijk? Er is, als we die stap achteruit zetten, één woord in dit verhaal dat daarbij in het bijzonder kan helpen, denk ik. Het is het woord ‘aanraken’.

Er komt een groep mensen naar Jezus, waarschijnlijk bewoners van Betsaïda en zij vragen Jezus om de blinde mens die zij hebben meegenomen, aan te raken. Natuurlijk bedoelen ze ‘helen’, ‘genezen’, maar er staat ‘aanraken’ – een woord dat bijna altijd wordt gebruikt bij verhalen waarin Jezus heelt, ook in Matteüs en Lucas. De letterlijke betekenis van het Griekse werkwoord dat hier en ook op al die andere plekken wordt gebruikt is ‘verbinden’, ‘vastmaken aan’ en het is ook te vertalen met ‘vuur aanmaken’. Ja, de groep mensen om de blinde mens heen vraagt om heling, om genezing, maar dat doet deze groep door te vragen deze mens te verbinden, aan Jezus. ‘Jezus, alstublieft, wilt u deze mens aan Uzelf verbinden?’ Zij begrijpen waar een nieuw gezicht, een andere kijk, het vermogen tot onderscheid begint, namelijk in de verbinding met Jezus. De relatie met Jezus die zelf het nabije rijk van God is dat Hij verkondigt, - deze relatie herstelt en heelt.
In een enkel geval wordt dat Griekse woord voor ‘aanraken’ ook gebruikt voor verhalen waarin geen sprake is van heling – althans, het is maar hoe je het bekijkt. Als er in een ander verhaal door een groep mensen kinderen naar Jezus worden gebracht, lezen we dat Jezus hen niet wegstuurt, zoals de leerlingen doen, maar dat Hij hen zijn handen oplegt. Ook hier wordt voor dat beeld van het opleggen van de handen het Griekse werkwoord voor ‘verbinden’, ‘verbinden aan’ gebruikt. Het gebruik van dit woord in het verhaal over Jezus en de kinderen, laat zien dat in ons verhaal heling weliswaar het resultaat is, maar dat dat eigenlijk niet is waarom het gaat. Als mensen om tekenen vragen, is Jezus hoe dan ook kritisch en maakt Hij met zoveel woorden duidelijk dat het niet om de tekenen zelf gaat, dat je niet daar je geloof aan moet verbinden. Nee, het gaat om dat aanraken, het gaat om dat aangeraakt worden door Jezus en om hoe door die aanraking de werkelijkheid, onze werkelijkheid verandert, opeens even zicht geeft op hoe het kan zijn, op hoe het bedoeld was. Wie een stapje achteruit doet en voorbij de geheelde blinde mens kijkt die ziet dat Jezus hier een mens aanraakt, dat Jezus in deze mens het vuur aanmaakt dat zicht geeft op wie en wat mens en wereld mogen zijn: verbonden, bestaan in een duurzame samenhang. Het lijkt zo voor de hand te liggen en toch is het dat blijkbaar niet. Dat weet Jezus ook en Hij vraagt de geheelde mens niet terug te keren naar het dorp, want daar wordt toch alleen maar het wonder gezien en niet het echte teken: dat deze mens nu voor altijd verbonden is, niet meer buiten Gods vrede bestaat, al onderdeel is van de toekomst die Hij heeft beloofd.

Het is trouwens opvallend dat Jezus hier in twee fasen heelt. Na een eerste handeling ziet de blinde mens de mensen om hem heen voor bomen aan. Pas na de tweede handeling ziet hij de mensen zoals ze zijn. Wil Jezus hier in die twee handelingen ook aangeven dat het niet zomaar om kunnen zien gaat, maar om zien met vermogen tot onderscheid, het vermogen dat mogelijk maakt echt te zien? Het lijkt er wel op en het zou ondersteunen wat Marcus de evangelist hier in verhaal na verhaal duidelijk wil maken.

Ik geloof dat wij allen aangeraakte mensen zijn, niet omdat wij hier in de kerk zitten, maar omdat wij vermoeden, hopen of misschien zeker weten dat deze werkelijkheid is als de stippen op het werk van mijn broer in de hal van zijn huis en dat wij maar een stap achteruit hoeven zetten en er net even langs hoeven te kijken om te zien wat deze kán zijn en soms ook is. Ik verwijs hier graag naar ‘de eerste gedachte’ van collega Zwart: in een speeltuin zitten, met je kinderen, en je later realiseren dat je daar, verbonden met een Marokkaanse buurman die ook vader is, even in die toekomst zat, op de plek om te zijn, Mokum, die plek die je al vermoedde. Zo dichtbij is het, hoe onwaarschijnlijk het soms ook lijkt. Zo eenvoudig is het. Zo eenvoudig kan het zijn. Daar begint het, daar is het al begonnen en daar gaat het naar toe. Wij zijn aangeraakt, al weten we dat soms niet eens precies na te vertellen, of weten we eigenlijk niet wanneer dat precies gebeurd zou moeten zijn en hoe dat dan zou zijn gebeurd. Misschien is het ook geen moment in uw geval, maar is het vooral een staat van zijn: aangeraakt te zijn, dat wil zeggen: verbonden te zijn en steeds verbinding te willen maken, om die toekomst voor het oprapen, en hier in de kerk zeggen we dan: in Naam van Jezus, zelf de Nabije, de verpersoonlijking van het rijk van God.

Ik word zo als uw predikant losgemaakt, zoals dat heet. Ik ben dan niet langer als hulppredikant aan uw gemeente verbonden, maar wie even een stapje achteruit doet en daar net langs kijkt, langs die losmaking, die ziet dat die verbinding toch niet verdwijnt. In mijn geval ook niet, omdat ik lid blijf van de Oranjekerkgemeente, maar dat bedoel ik nu niet. Wie aangeraakt is door Jezus, die blijft verbonden; die blijft verbonden met ieder ander die is aangeraakt en die de gave van het onderscheidend vermogen heeft ontvangen. Dat is wat we hier iedere zondag oefenen, omdat dat ook als je bent aangeraakt nog niet altijd een uitgemaakte zaak is. Dat is wat hier iedere zondag oefenen, met het oog op onze werkelijkheid: net even langs de dood heen kijken, langs alles wat het leven lijkt te weerstaan of zelfs nietig lijkt te verklaren om daar degene te zien die wij de Levende noemen en naar wie wij daarom willen heten. Ik hoop van harte dat ik daar een bijdrage aan heb mogen leveren, aan die oefening, aan die andere kijk van ons, kleine groep mensen in het hart van de Pijp, aan iets van die toekomst, geschetst door de profeet Zacharia, dat ik bij heb mogen dragen aan iets van het nabije rijk van God die met Jezus’ aanraking ons deel is geworden. Mijn verlangen is dat wij samen, waar we ook gesteld zijn in het leven, met Jezus’ vermogen tot onderscheid om ons heen blijven kijken en het verlangen zien van mensen aangeraakt te worden, om heling, om vergeving, om verzoening, om bevrijding, om toekomst, om verbondenheid, om vrede. Niet ooit, maar nu: door ons, met ons, onder ons.

Amen

Vierde zondag van de zomer/In- en overstapdienst
ds. Wielie Elhorst
Lezingen: Jesaja 52:1-6 en Marcus 6:6b-13

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

Ik kan me de zomer van 1981 nog goed herinneren. Die begon met het afscheid van de toen nog zesde klas, nu heet dat: de achtste groep. We voerden de musical ‘De wonderlijke tijdmachine van professor Knap’ op in de plaatselijke schouwburg. En ik mocht professor Knap zijn. De rol was nog bijna aan mijn neus voorbijgegaan, omdat onze meester meneer van Eijk niet het risico wilde lopen dat wij plotseling moesten verhuizen en er dan op het laatste moment nog naar een andere professor zou moeten worden gezocht. En dat plotselinge verhuizen kon met mijn ouders die voor het Leger des Heils werkten, zomaar het geval zijn. Maar gelukkig, het risico werd genomen en meneer van Eijk zorgde voor een ‘understudy’, voor het geval dat. Afijn, de zomer vorderde en ik begon de kriebels te krijgen. Terugdenken aan de musical was leuk, maar de toekomst kwam dag na dag dichterbij. Na de zomer zou ik naar de Da Costa MAVO gaan. Het was de school waar ik op uitkeek vanuit mijn slaapkamer. Toen we er met de zesde klas een keer op bezoek waren, had ik mij afgevraagd hoe ik ooit normaal zou kunnen zitten op die grote stoelen aan die grote tafels en vond ik de instructie over het kaften van de boeken wel heel erg streng. Het mocht maar op één manier en deed je dat niet, dan moest het overnieuw, net zo lang tot je het goed had gedaan. Ik was blij dat ik wist dat er heel wat klasgenootjes met me mee zouden gaan naar de MAVO, maar ik stond nou niet bepaald te juichen om van school te veranderen. Mijn moeder zag de datum van de eerste schooldag ook snel dichterbij komen en nam me op een dag mee naar de HEMA. Een V&D met een grote schoolafdeling hadden ze niet in Sliedrecht, maar niet getreurd, ook de HEMA was van alle markten thuis. Het mandje werd gevuld met allerlei benodigdheden: een passer, een rekenmachine, een lineaal, een geodriehoek, potloden van verschillende dikte, een etui, schriften, gelinieerd en met blokjes enzovoorts, enzovoorts. Ik weet niet precies hoe het kwam, maar op een zeker moment begon ik me een beetje te generen. Was het niet een beetje overdreven veel wat ze allemaal in het mandje stopte en moest alles met naam en toenaam worden benoemd in die winkel, voor iedereen te horen. Aangekomen bij de woordenboeken, dacht ik: genoeg, mam. Ik bepleitte dat ik ze echt niet nodig had, en zeker niet alle acht. Maar mijn moeder liet zich niet uit het veld slaan en liep er mee naar de caissière. ‘Dit is toch nuttig voor kinderen die naar de MAVO gaan, vind u ook niet?’ De caissière antwoordde omstandig, terwijl de rij achter ons steeds langer werd. ‘Mam, hou op!’, dacht ik. Ik liep rood aan, maar zweeg en stemde daarmee toe. Tot vorig jaar stonden de woordenboeken in mijn boekenkast, de rekenmachine heeft het nog altijd niet begeven en niets van wat we hadden aangeschaft, is ongebruikt gebleven. Moeders hebben altijd gelijk. Nou ja, bijna altijd. Ik moest dat toen nog ontdekken, vooral dat ik best op haar vertrouwen kon. Zelfs al weet je dat je dat ergens wel, het is goed af en toe daadwerkelijk te ervaren dat je het niet alleen hoeft te doen, dat je de hulp van anderen mag aannemen en dat er zoveel is dat je ter beschikking staat om de stap naar iets nieuws in je leven te zetten.

In het verhaal uit het Evangelie naar Marcus van deze morgen ontmoeten we ook mensen die voor iets nieuws staan. 21 jaar geleden, toen het verhaal uit Marcus ook op het rooster stond en ik er ook iets over mocht zeggen, viel het me eigenlijk voor het eerst op. Het verbaasde me al aan het begin van het Evangelie, nog maar net na de roeping van de leerlingen en vóór de dood van Johannes de Doper, te lezen dat Jezus de leerlingen reeds de mogelijkheid had gegeven hetzelfde te doen als Hij: niet alleen het goede nieuws bekend maken – dat het rijk van God nabij was gekomen –, maar ook demonen uit te drijven en zieken te genezen. Opmerkelijk. Ik had altijd gedacht dat ze dat pas konden in navolging van Jezus, na diens dood en opstanding en na de komst van de heilige Geest. Niet dus. Geroepen en gezonden worden ligt kennelijk veel dichter bij elkaar dan ik had gedacht. Je moet het kennelijk zien als één doorgaande beweging: wie geroepen wordt, wordt ook direct uitgezonden. Daar zit geen licht tussen. Het past ook wel bij Marcus die veel meer dan de andere evangelisten voortdurend het woord ‘meteen’ of ‘onmiddellijk’ gebruikt. In het Marcusevangelie lijkt er geen tijd te verliezen. De gebeurtenissen volgen elkaar snel op. Het is allemaal even urgent. En Jezus is met zijn leerlingen voortdurend in beweging – rust noch duur, zo lijkt het wel. Wie eenmaal heeft gehoord dat er een andere wereld voor de deur staat en wordt gegrepen door het verlangen dat daar naar uitgaat, die kan daarover niet zwijgen en die zal laten zien wat die andere wereld nu al te betekenen heeft; die kan niet langer stilzitten en gaat op weg. In Marcus lijkt het evangelie op standje ‘turbo’ te staan. In ons verhaal wordt het woord en het werk van Jezus vertwaalfvoudigd, als Hij zijn leerlingen er op uit stuurt om te zeggen wat Hij zegt en te doen wat Hij doet. En ze gaan en ze doen het. Ik kan me voorstellen dat ze er zelf ook versteld van hebben gestaan, van wat het betekent gegrepen te zijn door dat goede nieuws van die nieuwe wereld, zodanig dat je die uit het werk van je eigen handen ziet ontstaan. Dat dat kan! Niet te geloven.

Is dit al heel opmerkelijk, de aandacht wordt ook getrokken naar de instructie die Jezus de leerlingen geeft en die het grootste gedeelte van het verhaal van vanmorgen beslaat. De leerlingen krijgen de opdracht twee aan twee op pad te gaan. Dat is op zich nog niet zo bijzonder, want dat is naar goed joods gebruik omwille van een waarachtig getuigenis. Maar dan lezen we: ‘Hij droeg hen op niets mee te nemen’. We vernemen niet dat de verbazing van de leerlingen toeneemt naarmate de instructie van Jezus als maar radicaler wordt en we vernemen ook niet dat ze protesteren – in het geheel niet. Ze gaan, precies zoals Jezus het van hen heeft gevraagd. Verbazing en ook protest waren echter heel begrijpelijk geweest. Niets mee voor onderweg: geen brood, geen reistas, geen geld en ook geen extra kleding. Barrevoets blijkt nog net niet te hoeven; sandalen zijn toegestaan, één set kleding en een stok. Je vraagt je af: als het dan om zulk goed en mooi nieuws gaat dat de leerlingen mogen doorvertellen, waarom moet het dan zo sober, zo ascetisch? Kan dat niet anders? Het past bij de soberheid van de meeste rondtrekkende predikers van die dagen. Jezus is niet de enige en hij vormt op de praktijk van zijn soortgenoten geen uitzondering. Die soberheid paste bij de positie die men wilde innemen tegenover de pracht en kracht van de overheerser en soms ook tegenover het al te gesettelde religieuze establishment. Zo niet, leek men er mee te willen zeggen. Het kan wel zijn dat Jezus hierin nog een stap verder ging. In de parallelverhalen van dit verhaal in Matteüs en Lucas mogen de leerlingen zelfs geen staf en sandalen meenemen. Wilde Jezus zijn collega’s een beetje macho overtreffen, zo van: het kan nog soberder, hoor. Ik geloof het niet. Ik geloof hoe dan ook niet dat het Jezus’ bedoeling was zijn leerlingen te laten lijden. Ik geloof wel dat Hij het belangrijk vond de integriteit van zijn boodschap te onderstrepen door bij de mensen die de leerlingen ontvingen geen enkele valse verwachting te wekken: geen bedeltas die ertoe oproept vooral te geven. Geen geld, dat de indruk van bezit wekt. Nee, juist lege handen, juist kwetsbaarheid, juist afhankelijkheid. Mensen die komen met lege handen, zonder bedeltas en zonder geld, mensen die niets hebben en niets van een ander verlangen, terwijl zij op die ander zijn aangewezen, daar hebben mensen die niets meer te verliezen hebben, boodschap aan. Die zijn zoals zij, en toch zijn zij in beweging, niet stil gevallen. Hoe bestaat het! Dan is de boodschap van deze mensen echt. Dat kan niet anders. Uit de monden van die mensen is deze boodschap waarheid. De woorden van deze mensen spreken werkelijkheid, die als vanzelf zichtbaar wordt – dat kan dan ook niet anders - door het werk van hun handen, waarmee de mensen van hun knellende banden worden verlost en waardoor de mensen worden geheeld.

Dit verhaal gaat niet over de mirakelen van de leerlingen of over hun heldenmoed. Het gaat om het vinden van een houding, een levenshouding, een houding die weet van loslaten en van vertrouwen en die de boodschap van een nieuwe wereld waar maakt. Als je loslaat waar je het normaal gesproken van moet hebben: voedsel, geld, een tas om spullen in het verzamelen, - met de beelden van het Marcusverhaal –, dan kun je niets anders meer dan vertrouwen. Als je lege handen hebt, als je onbewapend bent, als je kwetsbaar durft te zijn, als je je afhankelijk weet, als je alles hebt afgelegd waarmee mensen zich normaal gesproken mee bepantseren, dan kun je niet anders dan vertrouwen dat er op jouw pad mensen zullen zijn die je zullen ontvangen in hun leven, omdat ze zien dat je echt bent, en dan zul jij met jouw vertrouwen hun leven aanraken. Vertrouwen zien in mensen die het er op wagen, wekt vertrouwen en dat is de basis van die andere wereld, die nieuwe wereld, dat rijk van God dat Jezus predikt.

Ik geloof dat de instructie van Jezus niet alleen voor zijn twaalf leerlingen bedoeld was, maar voor ons allemaal; dat wij jong of oud, in elke nieuwe situatie, voor elke nieuwe stap of fase in het leven mogen weten dat wij meer mens zijn als wij loslaten wat wij nodig denken te hebben om onszelf te beschermen, misschien tegen gevaar dat we zelf bedenken en dat niet eens echt bestaat, dat wij meer mens zijn als we de weg die voor ons ligt en de mensen die we zullen ontmoeten, met vertrouwen tegemoet treden, en dat we zo, waar vertrouwen vertrouwen ontmoet, waar ons geloof in anderen, in de ander wordt onderscheiden, het rijk van God, die nieuwe, andere wereld doorbreekt. Jezus roept ons allemaal en zegt: toe maar, ga meer. Ik ben bij je.

Amen

ds. Wielie Elhorst

Lezingen: Jesaja 45:14-19 en Johannes 15:9-17

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’. Gisteren stond ik tijdens de Dodenherdenking weer in de buurt van deze woorden die in een van de roze granieten hoeken van het Homomonument naast de Westerkerk vereeuwigd zijn. Het is een regel uit een gedicht van Jacob Israël de Haan, die meer dan een eeuw geleden hier in de Pijp in de Sint Willibrordusstraat woonde. Hij raakte nagenoeg alles kwijt, toen hij het waagde een roman te schrijven waarin twee mannen voorkwamen, die overduidelijk van elkaar hielden en daar ook op intieme wijze uitdrukking aan gaven. De dichtregel ‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’ komt uit een gedicht dat De Haan aan een jonge visser opdroeg en in wiens ogen hij het genoemde verlangen meende te kunnen zien. In de tijd dat het gedicht werd geschreven, was het enige woord dat de relatie tussen twee mensen van hetzelfde geslacht op serieuze wijze beschreef of definieerde ‘homoseksualiteit’, een medisch-diagnostische term die natuurlijk nauwelijks recht kon doen aan het verlangen van de jonge visser. Er waren natuurlijk nog wel wat andere woorden, maar die waren weinig flatteus en zetten het verlangen vooral weg als afwijking, als zonde of als iets dat te verafschuwen was. Men kwam hoe dan ook niet op het idee betrekkingen tussen mensen van hetzelfde geslacht te vergelijken met relaties zoals die er waren tussen vrouwen en mannen. Het verlangen dat er natuurlijk toch was, bevond zich daarmee in een soort verbaal niemandsland. In die realiteit zonder woorden en zonder bestaan eigende De Haan zich het woord ‘vriendschap’ toe. Hij had, denk ik, geen mooier, geen beter woord kunnen kiezen. Vriendschap is een hoogwaardige relatie waarin twee mensen of een groep mensen in volkomen vrijheid, zonder binding of belang, zonder dwang, voor elkaar kiezen, en niet zelden op een hele duurzame basis. Met het woord ‘vriendschap’ gaf De Haan een onvervreemdbare waarde aan het verlangen van de jonge visser. Het verlangen mocht er zijn. Het hoefde niet onbenoemd, onbestemd en onbemind te blijven – hoe risicovol dat mateloze verlangen naar vriendschap in die tijd ook was.

Vriendschap. Onder de omstandigheden van zijn tijd kan De Haan nooit zomaar voor het woord ‘vriendschap’ hebben gekozen in zijn gedicht. Het kwalificeert niet zomaar een relatie. Waarschijnlijk heeft hij ook wel geweten van de hoge waarde die de tijden door aan deze verbinding tussen mensen is toegekend. In de klassieke oudheid was vriendschap zelfs een van de belangrijkste te beoefenen deugden en droegen vriendschappen, vond men, bij aan goede karaktervorming. In een klassiek stuk over vriendschap roept de Romeinse consul Gaius Laelius uit: ‘Wat een zegeningen biedt de vriendschap! Vriendschap komt nooit ongelegen, vriendschap is in staat een ‘zonnig perspectief’ te bieden, is altijd ‘echt en zonder bijbedoeling’, is ‘een overgave van binnenuit’, heeft ‘een natuurlijke oorsprong’ en is een uiting van ‘spontane genegenheid’. Er komt ook een ‘gevoel van liefde’ bij kijken, want zonder liefde geen opofferingen. In een vriendschap kan het nut ervan geen doel zijn, hooguit een bijkomend voordeel. Van afhankelijkheid moet ook geen sprake zijn, dat zou de verhouding scheeftrekken. Een goede vriend heeft ‘zelfvertrouwen, karakter en inzicht’; vriendschap is een ‘krachtmeting in ridderschap’.  Tot zover de consul. In een vriendschap komt zoveel goeds en moois mee dat je er eigenlijk alleen maar een beter mens van kunt worden. Natuurlijk is dit een ideaalbeeld, overslaand bijna. Zo mooi kan zelfs een vriendschap niet zijn. Toch geeft het duidelijk het onderscheid tot andere relaties aan. Het is een verbinding tussen mensen die bestaat in vrijheid, in onafhankelijkheid, in genegenheid en belangstelling om niet, in vanzelfsprekende wederzijdsheid en in bereidwillige overgave. Met alle butsen die je ook als vrienden aan elkaar op kunt lopen, is dit zo ongeveer de kern van vriendschap, en die is de eeuwen door eigenlijk weinig veranderd, al werd vriendschap als verbinding soms onnodig geïdealiseerd en soms ook al te zeer geromantiseerd.

Nergens anders in het Evangelie naar Johannes gebruikt Jezus het woord ‘vrienden’ om de relatie te beschrijven met de mensen die Hij vanaf het eerste uur heeft geroepen en die Hem zijn gevolgd. Opmerkelijk. ‘Volgelingen’ of ‘leerlingen’ zou meer voor de hand liggen. Als ‘leerlingen’ worden zij ook steeds benoemd in het Evangelie. Jezus doorbreekt hier die kaders en gebruikt voor de relatie met deze mensen het enige woord dat op z’n plaats is: vrienden. Misschien herinnert u zich van vorige week uit het eerste deel van dit tweeluik hoe de nadruk werd gelegd op de innigheid tussen, de vervlochtenheid van Jezus als de wijnstok met zijn leerlingen als de ranken. Deze verbinding is zo sterk dat de leerlingen, dat wij, nu na Pasen, met Christus samenvallen: Christus leeft in ons en zo kan de nieuwe wereld die wij zien en zijn in ons en door ons werkelijkheid worden. Bij een dergelijke verbinding die Jezus in het tweede deel van het tweeluik concreet maakt, kan niet langer in termen van leraar en leerling of van slaaf en meester gesproken worden, maar wordt de relatie tussen Jezus en de mensen achter Hem aan ook nieuw. Het is nu een relatie van vrienden en ik geloof beslist dat Jezus dat woord bewust gebruikt – een relatie van vrienden: vrij in innige verbinding, onafhankelijk in vanzelfsprekende afhankelijkheid, gelijkwaardig in de gevende en solidaire, de dienende liefde die bij vriendschap hoort. Jezus zegt tegen zijn leerlingen: nu jullie zo innig met mij verbonden zijn en zullen blijven, mogen jullie elkaars vrienden zijn. Dat is de ruimte van het leven waarin ik jullie zet en waarin jullie voor de hele wereld een voorbeeldig vergezicht mogen zijn.

Laat Henk Westbroek maar zingen dat vriendschap een illusie is. Het is onzin. Vriendschap is onverbrekelijk. Hoe vaak hoor je niet: we hadden elkaar jaren niet gezien, maar we pakten de draad zo weer op, alsof al die jaren er niet tussen zaten. Jezus zal de leerlingen verlaten, maar nu zij in Hem een gemeenschap van vrienden zijn, kunnen zij steeds de draad weer oppakken, omdat een gemeenschap van vrienden in gevende en solidaire liefde grenzeloos is, in tijd en in ruimte. En omdat zo’n gemeenschap vrij is van alles wat mensen normaal gesproken tot elkaar doet verhouden: naar inkomen, achtergrond, kennis, sociale positie. Dat is nu voorgoed voorbij. In zo’n gemeenschap treedt rust in en vrede, vrede die blijft. In zijn boekje over het Evangelie naar Johannes spreekt Sytze de Vries over de samenhang tussen die drie woorden: vriendschap, vrijheid en vrede. Sytze legt uit: ‘Het Nederlandse woord vriend(in) is van oorsprong het tegenwoordig deelwoord van het werkwoord vrijen, namelijk vrieënde. Een bekende menselijke bezigheid, maar allereerst afgeleid van het woord vrij. Een vriend is dus een vrijende, iemand die je vrij maak, bevrijdt. Maar het woord vrij heeft zijn wortels in vrede. Je vriend is je vrijer, degene die je bevrijdt, vrede geeft, bevredigt. Kortom: je verlosser.’  Tot zover Sytze de Vries.

Op deze zesde en laatste zondag van Pasen voor Hemelvaart spreekt Jezus over ons uit, vraagt Hij van ons dat wij elkaar liefhebben als vrienden, dat wij in zijn navolging als een vergezicht voor heel de wereld een gemeenschap van vrienden willen zijn, van mensen die vrij zijn, werkelijk vrij, omdat wij met Hem, met Jezus vrolijk opstandig de afgrond van angst, chaos en dood bewandelen die voor ons geen afgrond meer is. Dat wij vrije mensen zijn met vrede in ons hart. Dat wij achterlaten wat of wie ons heeft gezegd wat wij zijn of zouden moeten zijn of hoe wij ons zouden moeten gedragen: als calculerend consument, als brave burger, als vrome gelovige, als liefhebbende echtgenoot, als altijd gehoorzaam kind, als aangepaste homo, als best presterende medewerker. Het mag allemaal, maar het doet er niet meer toe. Het is niet belangrijk meer. Wij mogen in de allereerste plaats mensen zijn, die elkaar liefhebben, zoals vrienden dat doen, omdat er Een was die het beslissend en overtuigend heeft gedaan, trouw tot in het einde.

Amen

Pasen
ds. Wielie Elhorst
Lezingen: Jesaja 25:6-9 en Johannes 20:1-19

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

Drie jaar lang waren ze Hem gevolgd en ze waren zijn lievelingsleerlingen geworden. Toen Maria door Jezus werd gevonden, was ze het bezit van zeven verschillende stemmen. Jezus dreef ze uit en vanaf dat moment was ze niet meer van zijn zijde geweken. Ze leefde van dat ene moment, dat moment dat de chaos van alle stemmen in haar binnenste, week en dat ze nog maar één stem hoorde, die van Jezus die haar noemde bij haar naam: Maria, die haar hand beetpakte en zei: laten we gaan. En ze ging, met Hem. Achteraf gezien vond ze het eigenlijk vreemd dat ze toen niet al waarheid had gezien in Jezus. Ze was waarschijnlijk al te zeer onder de indruk geweest van wat Hij had gedaan en ze had zich mogelijk te veel aan Hem vastgeklampt, als aan de man die haar het leven had teruggegeven, waar ze dankbaar voor wilde zijn en bij wie ze maar niet al te ver uit de buurt moest geraken, wilden die zeven stemmen niet opnieuw bezit van haar nemen. Maar dat was toch niet meer gebeurd. Die andere leerling was ook steeds dichtbij Jezus geweest. Hij was geroepen door Jezus om Hem te volgen, als een van de twaalf, hoewel dat in de praktijk eigenlijk niet echt uitmaakte. Er liepen veel meer mensen dan die twaalf met Jezus op. En ze waren allemaal leerlingen, zij net zo goed. Niemand had een streepje voor bij Jezus, maar voor haar en de andere leerling voelde Hij duidelijk genegenheid. Waarom precies wisten ze eigenlijk niet. Meer dan eens troffen ze elkaar in de schoot van Jezus en dan keken ze elkaar veelbetekenend aan. Wat was dit fijn en goed en veilig. En wat hadden ze vurig gewenst dat het nooit voorbij zou gaan. Daar leek het ook echt wel even op. Toen Jezus eenmaal was begonnen het onmogelijke te doen, op een bruiloftsfeest liters uitstekende wijn uit grote watervaten tapte, iedereen zo ongeveer dronken van geluk, was er geen houden meer aan. Zoveel mensen kwamen iedere dag naar Jezus toe. Ze wilden als het ware allemaal een slokje van die wijn, deel uitmaken van dat feest. Jezus zei tegen mensen dat ze de last van wat hun ouders zouden hebben gedaan, niet langer met zich mee hoefden te torsen; dat alles vergeten en vergeven was en dat ze nu eindelijk eens moesten gaan leven. Jezus stapte gewoon op mensen af die buitengesloten waren, omdat ze een maatschappelijk stigma hadden. Jezus had nog geen stap in hun richting gezet of ze voelden zich al gezien en gehoord en het stigma verdween als sneeuw voor de zon. Jullie kunnen weer meedoen, onder de mensen zijn, had Jezus tegen hen gezegd. En als er geen redderen meer aan leek met iemand, bleef Jezus volhouden dat hier absoluut geen sprake was van een einde, maar juist van een nieuw begin. En je moest niet denken dat Hij om ging lopen van Galilea naar Jeruzalem. Dwars door Samaria liep Hij alsof de tweestrijd tussen met de Samaritanen geen enkele betekenis had. Sterker nog, Hij bleef er nog even hangen ook en sprak er met een Samaritaanse, een vrouw! Ongehoord was het, natuurlijk, maar Jezus liet zien: ieder mens is volop mens, nooit minder mens dan een ander. En ieder mens kan een ander aanspreken, ontmoeten, in de ogen zien, aanraken. Achtergrond doet er niet toe. Dat mensen voor elkaar van betekenis kunnen zijn over grenzen heen had Jezus zelf ook moeten leren trouwens. Een vrouw uit Syro-Fenicië die Jezus nodig had, hield aan zo lang ze kon en toen ze zei: zelfs de honden krijgen nog de kruimels die van de tafel vallen, had ze Jezus rood aan zien lopen en was Hij ook voor haar in gaan staan. Grenzeloos was Jezus in zijn liefde, hoe Hij naar mensen keek en wat Hij in ze zag. Zo zag niemand mensen aan. Dat had ze zelfs gemeend te zien als Jezus weer eens in een fel debat gewikkeld was met de mensen die altijd precies wisten hoe het zat en die vonden dat Jezus zich wel erg veel aanmat. Ook dan meende ze in zijn ogen te zien dat Hij zo graag zou willen dat zij zagen dat Hij als een ware Zoon van God iedereen weer mee liet doen, de gelegenheid gaf het goede te doen, te leven vanuit de Thora, zoals ooit door God bedoeld, als een weg ten leven van vrije mensen, ooit bevrijd uit een slavenhuis. En dat het natuurlijk niet de bedoeling was dan een nieuw slavenhuis te bouwen, opgetrokken uit zoveel regels dat negentig procent van de mensen zich bij voorbaat al tekort voelde schieten, omdat het niet te doen was al die regels in acht te nemen. Alsof God dat zou willen. God wil dat mensen mensen zijn, geen slaven, dat zij leven, niet dat zij levend al dood zijn.

Zo mens als wij was Hij. Dat had ze wel gezien. Wat kon Hij grauw zien van vermoeidheid, en dan toch aardig blijven. En wat kon Hij soms een moedeloze indruk maken, als Hij tegen ons zei: hebben jullie het nou nog niet begrepen? Jullie kijken wel naar mij en naar wat ik doe, maar jullie zien niets. Jullie luisteren wel naar mijn woorden, maar echt horen wat ik zeg, doen jullie niet. Het maakt geen verschil. Jullie blijven in jullie oude schema’s hangen, de oude modellen van oorlog en vrede, van macht en onderdanigheid, van wij wel maar hullie niet. En wat kon Hij zich boos maken als zelfs het heilige, de tempel, tot stikkens toe klem was gezet, omdat er toch ook geld moest worden verdiend. Zo kon God toch niet tussen de mensen wonen. Dat vraagt een andere aandacht. Hij had alle tafels omgekeerd, precies zoals Hij altijd alles omkeerde, als Hij zei: in heling vind je Gods liefde, niet in buitensluiten; in vergeving vind je Gods liefde, omdat die ruimte maakt, niet door je zelf en anderen met nog meer schuld op te laden. In leven dat doorgaat, dat opstaat uit wat iedereen voor dood hield - daar vind je de liefde van God. Door zieken te bezoeken, naakten te kleden, hongerigen te voeden, dorstigen te drinken te geven, gevangenen op te zoeken, door je te identificeren met kinderen, met tollenaars, met hoeren, dan vind je de liefde van God – niet door elkaar op te sluiten in een nieuw slavenhuis van regels. Als ik je aanraak, dan voel je de liefde van God, niet in regels die je klemzetten, niet in standpunten waarmee je elkaar kunt bekogelen als waren het stenen. Als we mens zijn voor elkaar, dan ervaar je de liefde van God en word je deelgenoot van een werkelijkheid die al is en nog gaat komen. (…)  Het was wonderlijk. Ze had zelf ervaren hoe Gods werkelijkheid door Jezus was ingebroken, doorgebroken in haar werkelijkheid en hoe dat haar weer tot een heel mens had gemaakt en toch kon ze niet vatten wat er nu precies was gebeurd, hoe haar oude leven plaats had gemaakt voor een nieuw leven. ‘Mijn teken aan jou is dat jij al een teken bent van het rijk dat komt,’ had Jezus vaak tegen haar gezegd, en dat vervulde haar steeds weer met vreugde, maar wat ze zich er nu echt bij moest voorstellen, bleef onduidelijk. Ook de andere leerlingen wisten het niet, zelfs niet de leerling met wie ze soms de schoot van Jezus deelde.

Even leek dat rijk zich aan te dienen, toen ze, samen op weg naar Jeruzalem voor het Pesachfeest Jezus op een ezel binnen zagen rijden. Het was alsof er een nieuwe koning werd binnengehaald met al die bovenkleren op de weg voor Jezus om over heen te gaan en al die juichende mensen met hun bladertakken. Maar het was van korte duur geweest en met een sisser afgelopen. En daarna was het snel gegaan. De spanning tussen Jezus en de mensen die het altijd precies wisten was zo hoog opgelopen dat Hij werd vastgezet en beschuldigd. Het deugde allemaal absoluut niet, maar het leek wel alsof het niet anders kon gaan dan zo. Het was voorbij. Geen schoot meer waarin ze zich veilig kon voelen. In plaats daarvan een man die ze langzaamaan tot een schim van zichzelf zag worden, door alle geweld dat Hij kreeg te verduren. Het was onverdraaglijk. In deze wereld was kennelijk geen plaats voor een mens die niets anders zei en deed dan Gods liefde. Zo mens als wij was Hij. Hij stierf, blies de laatste adem uit, gaf de Geest. Wat was ze intens verdrietig geweest maar ook dankbaar dat het lichaam van Jezus aan hen was overgedragen. Ze hadden het koninklijk behandeld, schoongemaakt, en in witte doeken gewikkeld voorzien van geurige kruiden en er was zowaar een graf beschikbaar waar nog nooit iemand anders in had gelegen. Nog even heel dichtbij Jezus, Hem nog even aanraken, een kus op zijn voorhoofd. De steen was voor het graf gerold en toen was het voorbij, tenminste dat dacht ze.

In een koortsachtige spanning hadden ze met alle leerlingen bij elkaar gezeten, in wat er nog restte van de eerste nacht, de sabbat – ze hadden zich uit voorzorg maar niet laten zien -, en toen de tweede nacht tot in de eerste uren, en toen hield ze het niet meer uit. Zover bij Jezus vandaan zijn, was na al die jaren samen niet te verdragen. Al kon ze maar even tegen die grote steen aanzitten. Dat zou al fijn zijn. Het was een angstige tocht zo door het donker, maar ze had het gehaald. Toen ze de tuin betrad waar het graf was, kon ze haar ogen niet geloven. De zware steen voor het graf was weg! Onmogelijk. Wie doet er nou zoiets?! Bij het graf aangekomen, durfde ze bijna niet naar binnen te kijken, uit angst te gaan zien wat ze niet wilde zien: dat Hij, dat Jezus er niet meer zou liggen. Maar haar grootste angst werd bewaarheid.

Goed, u heeft het verhaal net gehoord, dat heen en weer gevlieg van Petrus en die andere leerling. Graf in, graf uit. Wel waar, niet waar. Ik geloof. Ik weet het nog niet. Uiteindelijk bleef ze alleen achter, in die prachtige tuin waar ze door haar verdriet helemaal geen oog voor had. Het leek wel het Paradijs, zo mooi. Huilend boog ze zich nog één keer voorover het graf in. Ze verbaasde zich er nu over dat de boodschappers die ze toen zag, aan het hoofd- en voeteneind van waar ze Jezus hadden neergelegd, haar niet direct bij haar positieven hadden gebracht. Hun aanwezigheid had haar toch al moeten herinneren aan de woorden van Jezus die niet over een einde sprak maar over een teruggaan naar zijn Vader. De realiteit van dood van Jezus die ze zelf had ondergaan en nu ook nog de vermissing van zijn lichaam, was kennelijk te veel en liet geen ruimte om anders te gaan kijken, er anders tegen aan te kijken, werkelijk te zien wat hier was gebeurd. De boodschappers vroegen: ‘Waarom huil je?’, maar voor ze goed en wel had kunnen antwoorden ‘omdat Jezus weg is en ik weet niet waar Hij nu is’, waren ze al weg. En toen was daar Jezus. Ze had hem eerst niet herkend. Wat is wat wij mensen voor waar houden en voor werkelijk toch ongelooflijk hardnekkig en traag. Er lijkt niets tegen opgewassen. Dat is ook niet zo raar, natuurlijk. Wij zijn mensen en hebben het te doen met wat ons gegeven is en dat is uiteindelijk ook de dood, en gemis, en verdriet, en rouw. Jezus vroeg: ‘Waarom huil je?’, net als de boodschappers, en weer kon ze er niets anders uitkrijgen dan: ‘Als u weet waar ze Jezus heen hebben gebracht, vertelt u mij dat dan, alsjeblieft.’ En nog half naar het graf gedraaid, hoorde ze toen wat haar leven voorgoed zou veranderen: ‘Maria’. Toen ze door Jezus bij haar naam werd genoemd, toen zag ze, toen wist ze: ook ik ben onderdeel geworden van die andere werkelijkheid midden in onze werkelijkheid. Ook ik zie nu eindelijk dat ik niet bij dat graf moet zijn, dat ik van dat graf geen mausoleum moet maken dat als een monument ter gedachtenis een bedevaartsoord moet worden. Ook ik zie het nu: de Levende Heer die voor mij staat, die mij bij mij naam kent en die zovelen bij hun naam genoemd een nieuwe werkelijkheid heeft binnengebracht: van vergeving, van heling, van liefde, van vrijheid, van genade. Ook ik zie nu eindelijk de werkelijkheid van het leven dat de keerzijde van de dood niet kent. Als in een al te routinematig geworden reflex wil ze Jezus aanraken, maar Jezus weerhoudt haar daarvan. Zijn trouw blijft, Hij blijft nabij, maar Maria moet leren dat zijn nabijheid voortaan een andere gestalte zal krijgen, sterker nog: dat zij de nabijheid van Jezus, nu genoemd naar Hem, zelf mag uitdragen en praktiseren. Nog een keer helpt Jezus Maria op te staan, nog altijd de mens die zij is, maar nu volkomen nieuw. Ze spoedt zich terug naar de andere .leerlingen. Nu zijn haar woorden niet ‘Het graf is leeg’, maar ‘Ik heb de Heer gezien.’ Haar woorden brengen de nieuwe werkelijkheid van de Opgestane, de Levende Heer nabij de andere leerlingen. En vanaf dat moment is het zo gegaan, tot op de dag van vandaag. Ja, het is van horen zeggen, maar ook wij hebben de Heer gezien. In dat zien zit ons geloof, niet als bewijs, maar als teken dat alle werkelijkheid opstandingswerkelijkheid kan worden: leven zonder de keerzijde van de dood. En daar zijn wij vandaag tweeduizend jaar later de levende getuigen van.

Beste mensen, wat doen we hier nog. Laten we opstaan om samen Gemeente van Jezus Christus te zijn, van Hem die leeft en wij met Hem.

En daarop zeggen wij deze zondag samen…

Amen