Ds. Henk Meulink
Bijbellezing: Psalm 13 + Marcus 10:46-52
Gemeente van Jezus Christus, geliefde mensen van God,
Zijn wij ziende blind? Laten wij de problemen waar onze wereld, onze samenleving voor staat, voldoende tot ons doordringen? Nemen wij de zorgen om ons milieu, de veranderingen in het klimaat wel serieus? Zien wij wel in hoe die ontwikkelingen en de ongelijke inkomensverhoudingen de vluchtelingenstromen in gang houden en zijn wij bereid een deel van onze welvaart in te leveren om daar verandering in te brengen. Sluiten wij onze ogen niet te gemakkelijk voor de beelden van kinderen die honger lijden door de machtsstrijd die over hun hoofden wordt uitgevochten, met wapens die ook in onze naam worden geleverd? Hoe is het met onze inzet voor, zoals de Wereldraad van Kerken het ooit noemde, gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping? In hoeverre zijn wij bereid de weg te gaan die God ons wijst, die Jezus voor ons uit is gegaan? Als ik bij deze vragen “wij” zeg, bedoel ik dat ook persoonlijk: in hoeverre zie ik de problemen, neem ik ze serieus, ben ik bereid tot een verandering in gedrag? Laat ik maar eerlijk zijn: ik heb moeite mijn ogen niet dicht te houden, zelf de consequenties te trekken.
Ik kwam tot deze vragen bij, toen ik probeerde te doordenken, wat het verhaal over de blinde Bartimeüs, zijn schreeuw om ontferming, de reacties van de menigte en de wijze waarop Jezus met hem omgaat ons in onze situatie te zeggen heeft. De afgelopen weken hebben we in onze diensten het evangelie van Marcus stap voor stap gevolgd. Binnen dat evangelie heeft het verhaal van vandaag een bijzondere positie. Het is de afsluiting van het gedeelte uit het evangelie waarin Jezus met zijn leerlingen op weg is van Galilea naar Jeruzalem. Ze zijn nu in Jericho. Nog 30 kilometer scheiden hen van de stad, waar het laatste deel van Jezus´ leven zich zal afspelen. Direct na dit verhaal vertelt Marcus van de intocht in Jeruzalem. In dat middengedeelte kwam als een steeds herhaald refrein aan de orde in hoeverre de leerlingen van Jezus en de menigte die Hem volgt wel inzien wie Jezus is, waar het Hem om gaat, wat Hem te wachten staat en wat het betekent Hem te volgen. Tot drie keer toe vertelt Jezus dat de weg die Hij gaat, de weerstand die zijn woorden en daden oproepen, tot zijn arrestatie, veroordeling, marteling, vernedering en kruisiging zal leiden. Het zal geen triomftocht worden, maar een lijdensweg. Waaraan Jezus dan iets onbegrijpelijks toevoegt: drie dagen na zijn dood zal Hij worden opgewekt. De leerlingen van Jezus, zo vertelt Marcus, willen wat Jezus hen voor ogen stelt, niet horen en verstaan. Ze weren het af –“dat zal niet gebeuren” – of ze gaan totaal niet passende gesprekken aan wie toch wel de belangrijkste onder hen is, of proberen al de plek naast Jezus in zijn glorie te bemachtigen. En Jezus – die steeds eenzamer lijkt te worden – roept hen op tot een verandering in mentaliteit en gedrag: het moet jullie niet om heersen, om macht – met zo vaak misbruik van macht - gaan, Ik roep jullie op tot een houding van dienen, van antwoord geven op het beroep dat het gelaat van de ander op je doet. En zelf laat Hij in zijn handelen zien wat dat betekent. Maar Jezus waarschuwt ook: de weg die Ik ga, zal consequenties hebben, voor Mijzelf, voor wie Mij wil volgen. Hebben de leerlingen van Jezus zijn woorden verstaan, zijn zij tot inzicht gekomen? En in hoeverre geldt dat voor ons? Daar ging het de afgelopen weken steeds om.
Bijna aan het einde van hun reis zijn Jezus en zijn volgelingen in Jericho gekomen. Marcus vertelt niet wat ze daar deden – zijn evangelie heeft altijd iets gehaast, is niet voor niets het kortste - , ze gaan de stad al weer uit. Daar worden zij geconfronteerd met het geschreeuw van een man: “Zoon van David, Jezus, Eleison! Ontferm U!”, roept hij. En als ze naar hem omzien, zien ze een man die langs de weg zit, blind is en bedelt. Met die paar woorden wordt zijn situatie kort maar krachtig aangeduid. De prachtige tekening van Kees de Kort op de liturgie geeft het treffend weer. Zijn handicap maakt dat hij niet meetelt, in armoede vervallen is, om een aalmoes – een woord afgeleid van eleison – moet vragen.
Wat bijzonder, uitzonderlijk, is dat hij van Marcus een naam krijgt: Bartimeüs.
Die naam intrigeert. Die naam wordt uitgelegd: die betekent zoon – Bar is het Aramees voor zoon – zoon van Timeüs. Timeüs is een Grieks woord dat geëerd betekent. Maar als zijn vader een geëerde was, hoe kan het dan dat hij in zo´n ellendige situatie terecht gekomen is? Kijkt zelfs zijn familie niet meer naar hem om? Waarom is hij verstoten? Waarom wordt hij, zoals zo verteld wordt, zo vijandig bejegend? Betekent dat ook, zoals David het in Psalm 13 verwoordt, God hem vergeet? Tot ieder die zich maar enigszins herkent in de situatie waarin Bartimeüs zich bevindt, zou ik allereerst willen zeggen: in de geschriften van de Bijbel is er aandacht voor je. Aan wie in ellende verkeert wordt niet voorbijgegaan, horen we ook vandaag weer, zowel in de Psalmen, als in het verhaal van Marcus. Maar daaraan mag ik toevoegen: schik jezelf niet in je ellende, houd je niet stil, maar laat je horen. Schreeuw je nood maar uit. Doe een beroep op anderen. Want bij Bartimeüs is dat de eerste stap naar zijn genezing, naar een ander leven. Zoals de roepende psalmist ook vertelt van zijn redding.
Maar er is meer over Bartimeüs te zeggen. Ook de woorden die hij gebruikt intrigeren. “Zoon van David, Jezus”, zo heeft nog nooit iemand in het evangelie van Marcus Jezus genoemd. “Zoon van David”, dat is de uitdrukking die in Israël wordt gebruikt voor de messias die wordt verwacht. Ziet, doorziet, deze blinde bedelaar wie Jezus is, van wie hij heeft gehoord, die hij daarom vol verwachting aanroept? Ja, moet je zeggen: hij, die gezien zijn naam misschien wel een Griek, een buitenstaander, een heiden is, hij ziet wie Jezus is. Hij ziet, waar van de volgelingen van Jezus steeds maar weer is gezegd: zij zien het niet, zij verstaan het niet werkelijk. Ja, wie is er blind in dit verhaal?
Ook dat intrigeert. Het roept bij mij de vraag op, meer nog, het
doet mij erkennen dat de waarheid misschien wel vaker dan we denken van
buiten de kerk wordt gesproken. Als we zien wie ons voor houden voor
welke problemen onze samenleving staat, die benoemen, ja, uitschreeuwen,
en wie ons voorgaan op de weg die problemen aan te pakken, tot een
verandering in mentaliteit en gedrag, dan komt die roep vaak van buiten
de kerk. Met de vraag aan ons, aan mij: horen we, hoor ik die stem
voldoende. Willen wij ook tot inzicht komen?
Wordt de schreeuw van Bartimeüs gehoord? Dat zeker, maar de reactie van wie die schreeuw horen is wel verschillend. Veel mensen op de weg snauwen hem toe: Houd je mond. Je stoort ons. En dat willen wij niet. Hebben zij echt nog niets geleerd van wat Jezus hen over een houding van dienen heeft gezegd en voorgeleefd? Maar Bartimeüs laat zich de mond niet snoeren. Hij schreeuwt nog harder: “Zoon van David, ontferm U over mij”. Jezus reageert anders. Hìj snauwt niet, loopt niet door, maar blijft staan. Hij weet zich aangesproken. Zoals we steeds van Hem horen: als mensen een beroep op Jezus doen, laat Hij zich storen. Op het beroep dat Bartimeüs op Hem doet, reageert Jezus door op zijn beurt hem te roepen. Het is eigenlijk heel humoristisch, maar ook betekenisvol, zoals Marcus dat vertelt: Jezus schakelt de omstanders die Bartimeüs afsnauwden zelf in om hem te roepen. Hij dwingt hen tot een andere houding: zie naar die man om, maak contact met hem, roep hem. Wordt zo ook ons niet voorgehouden hoe wij zouden moeten omgaan met een vreemde die een beroep op ons doet? Ja, zo ervaar ik het in ieder geval. Jezus zet ons tot een andere houding aan.
De mensen rond Jezus laten zich veranderen. Nu spreken ze Bartimeüs aan en bemoedigen hem: sta op, ga naar Jezus toe. En hij staat op en gaat. Hij gooit zijn mantel af. Waar dat voor staat is niet helemaal duidelijk. Laat Bartimeüs het laatste wat hij bezit, waar hij gehecht aan is, los om het avontuur van een nieuwe toekomst aan te gaan? Dan wordt het ook een vraag aan ons: kunnen, durven wij dat ook, loslaten waar wij aan gehecht zijn?
Het gesprek tussen Jezus en Bartimeüs dat dan plaatsvindt, vind ik in al zijn kortheid een leerschool voor pastoraat. Jezus stelt een open vraag: je doet een beroep op Mij, maar wàt kan Ik voor je doen? Hij heeft dat al niet ingevuld, maar wil dat horen van de ander. Als Bartimeüs dan vraagt: zorg dat ik weer kan zien, volgt er niet een of ander genezingsritueel. Nee, Jezus zegt alleen maar: je geloof heeft je gered. Dan merkt Bartimeüs dat hij weer kan zien. Geloven, dat is vertrouwen. In vertrouwen deed Bartimeüs een beroep op Jezus. In vertrouwen staat hij op als Jezus hem laat roepen. In vertrouwen laat hij alles wat hij bezit achter zich. En die houding van vertrouwen bekrachtigt Jezus. Hij bevestigt de eigen kracht van Bartimeüs. Prachtig. Het roept de vraag op: hoe blind was Bartimeüs eigenlijk? Ja, ik ga er vanuit dat hij blind was en weer gaat zien. Maar het is ook duidelijk dat Bartimeüs ook al ziende was, in zag wie Jezus is, dat verandering mogelijk is, en in vertrouwen op staat. Jezus beëindigt het gesprek door Bartimeüs vrij te laten in wat hij nu zal doen. Ga heen. Maar Bartimeüs kiest er voor Jezus te blijven volgen op zijn weg, die naar Jeruzalem leidt.
Bartimeüs maakt zo de beweging van zitten langs de weg, naar Jezus volgen op zijn weg. Hij weet zich geroepen. Hij staat op en gaat, in vertrouwen. Daartoe roept zijn verhaal ook ons op. Het is Lucas die christenen aanduidt als mensen, als “aanhangers van de Weg”. Dat is een aanduiding van betekenis. Wie zich christen noemt, kiest er voor op weg te gaan. Dat betekent dat je durft los te laten, dat betekent dat je durft te vertrouwen op de weg die Jezus wijst. De Wereldraad van Kerken drukt dat mooi uit door te zeggen: wij zijn een beweging van mensen die als pelgrims op weg gaan op zoek naar een samenleving van gerechtigheid en vrede, in vertrouwen dat zo´n wereld mogelijk is. De Bijbel reikt ons geen handboek aan hoe we ten aanzien de problemen van klimaat, milieu, inkomensverschillen en zo moeten handelen. Maar wijst ons, vandaag opnieuw, wel een richting, roept ons op op weg te gaan, vraagt ons in te zien waar het om gaat als we deze wereld op een verantwoorde wijze willen nalaten aan de generaties na ons, wijst ons op mensen buiten de kerk, die misschien wel meer inzien en aangeven wat nodig is, vraagt ons om een houding van dienstbaarheid, waarbij we afzien van macht en eigen belang op de korte termijn, vraagt ons om een weg te gaan die niet altijd gemakkelijk zal zijn, maar sterkt ons ook in vertrouwen dat een goede toekomst voor deze wereld mogelijk is. Als we dat inzien, mogen we met Bartimeüs ons geroepen weten, opstaan en op weg gaan, als mensen die zien. Amen.
ds Henk Meulink