Ds. Jantine Heuvelink
Lezingen: Micha 5: 1-4a, Lucas 2: 1-20
Overweging ‘Jezus gezocht’
Inleiding op de SchriftlezingenDe afgelopen weken lazen we in de kerk volgens het alternatieve leesrooster uit de profetie
van Micha. Vandaag horen we zijn allerbekendste tekst: ‘Uit jou, Betlehem in Efrata, te klein
om tot Juda’s geslachten te behoren, uit jou komt iemand voort die voor mij over Israël zal
heersen’. (Micha 5:1)
Deze tekst uit Micha heeft heel wat gevolgen gehad voor wat we horen en zingen vandaag.
De evangelist Mattheus citeert Micha letterlijk in zijn geboorteverhaal. Als de magiërs uit het Oosten bij het paleis van koning Herodes in Jeruzalem aankomen en daar de pasgeboren koning van de Joden niet vinden, vraagt Herodes de Schriftgeleerden waar de Messias geboren zou worden en die antwoorden: ‘In Bethlehem in Judea, want zo staat het geschreven bij de profeet’. (Matt 2:5)
In het geboorteverhaal dat de evangelist Lucas vertelt, lezen we hoe het komt dat Jezus in Bethlehem wordt geboren. Het is een bevel van keizer Augustus uit Rome, dat alle inwoners in zijn rijk zich moeten inschrijven in de plaats waar zij vandaan komen. Lucas schrijft: ‘Jozef ging van de stad Nazaret in Galilea naar Judea, naar de stad van David die Bethlehem heet, aangezien hij van David afstamde’. (Lucas 2:4)
Nu leefde David duizend jaar voor Jozef, dus je kunt je afvragen of het logisch is, dat Jozef tot zo ver terug moest gaan. Maar om díe logica gaat het niet.
Want het gaat niet om de afstamming maar om de verwántschap tussen David en Jezus, die beiden immers op het oog niet zijn wat je van een koning verwacht.
David, misschien herinnert u het zich nog, was de jongste, kleinste zoon van Isai. (1 Samuel 16) Hij had niet de daadkrachtige uitstraling van zijn grote broers. Hij kwam niet eens in beeld toen de profeet Samuel onder de zoons van Isai de nieuwe koning zocht. David was herder in de velden rond Bethlehem. Toch werd hij koning over Israël, voorbeeldig was hij, geliefd door God en dienstbaar aan de mensen. En dat brengt ons vandaag bij Bethlehem.
Niet in Jeruzalem waar David koning was, maar in Bethlehem waar David herder was, daar wordt de Messias geboren.
Overweging1. Gemeente van Jezus Christus,
De naam Bethlehem komt zo vaak voor in de kerstverhalen en kerstliederen - die ik daar vandaag ook op uitgekozen heb - dat je haast zou vergeten hoe onvanzelfsprekend deze geboorteplaats van Jezus is. Micha wijst ons erop. Want voor wie niet weet aan welk Bethlehem hij moet denken, licht hij toe dat het om Bethlehem ‘in Efrata’ gaat. En hij voegt daaraan toe dat het een plaats is die ‘te klein is om tot Juda’s geslachten te behoren’. Zo onbeduidend is dus die plaats.
En daar zal dan ‘iemand uit voortkomen die Israël als een herder zal weiden, bekleed met de macht van de HEER, (…) en de mensen zullen veilig wonen, want hij zal heersen tot aan de einden der aarde, en hij brengt vrede’.
Dus de onbeduidende plaats Bethlehem is waar een vredevorst zal opstaan die over de hele aarde zal heersen.
Ook de beide kerstverhalen uit Matteus en Lucas staan vol contrasten en onvanzelfsprekendheden, nog meer dan alleen die plaats Betlehem. Alles is anders dan je zou verwachten bij de geboorte van de zoon van God. En tegelijkertijd staat alles in lijn met hoe we God kennen door al die verhalen in de Bijbel, God keert immers telkens weer onze vaste denkpatronen om.
In het centrum van de macht, Jeruzalem of Rome, daar hoef je Jezus niet te zoeken.
Van een beschermde omgeving voor deze zoon van God, is ook geen sprake.
In kwetsbaarheid onderscheidt dit kind zich niet van enig ander mensenkind.
Als je zou zoeken naar de verschillen tussen de kinderen die vandaag de dag in Bethlehem worden geboren, temidden van geweld, of elders op de wereld, onder een schamel dak, met ouders op de vlucht, en Jezus, dan zou je die verschillen niet vinden. De overeenkomsten zijn verontrustend groot.
Wat wel verschilt, zijn de woorden die over dit kerstkind gesproken worden. ‘Vandaag is in de stad van David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer’, zegt de engel tegen de herders.
Deze grote woorden passen bij wat eerder de engel Gabriel tegen Maria zei: ‘je zult een zoon baren, (…) Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd en God zal hem de troon van zijn vader David geven (…) en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’ (Luc 1: 31-33)
Al deze grote woorden horen bij dit kind. Maar dan het contrast: ‘Dit zal voor jullie het teken zijn: jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in een doek gewikkeld in een voederbak ligt.’
Nogmaals: waarin verschilt dit kind van elk willekeurig kind dat in een vluchtelingenkamp, in de sloppen of in een achterstandswijk geboren wordt?
Wat voor een teken is dit?
2. Weerloos, kwetsbaar, machteloos en afhankelijk verschijnt deze ‘redder, de Messias, de Heer’, onder mensen. Wie had dat achter die grote woorden gezocht?
Zien en begrijpen wij het ook dat we daar, áchter de grote woorden, Jezus moeten zoeken?
In het gewone, het eenvoudige. In élk kind, dat hulploos is. In het kleine, het onbeduidende.
De profeet Micha heeft ons de afgelopen weken behoorlijk op weg geholpen. We hoorden hoe hij de elite van Jeruzalem veroordeelt, kritiek levert op hoe ze hun macht misbruiken, de kloof tussen arm en rijk laten groeien, en onrecht spreken uit winstbejag. Micha veroordeelt scherp hun vrome woorden die veronderstellen dat God toch wel aan hun kant staat en het dus allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Ook met de woorden die we hoorden vandaag, uit Micha kritiek. Micha wil dat mensen zich bekeren tot een ander leven. Hij ziet dat deze manier van samenleven dood loopt en geen toekomst heeft. Na deze letterlijk onrustbarende tijd zal er een nieuw begin moeten komen, geheel anders, met een leider die niet uit is op eigen belang, maar die, zoals ooit David begon, als een herder zorgt voor zijn schapen en vrede brengt.
3. Niet voor niets zijn het de herders die als eerste op weg gingen naar Bethlehem en het vonden ‘een pasgeboren kind dat in een doek gewikkeld in een voederbak ligt.’ Zo gewoon, zo alledaags verschijnt God aan mensen. Voor wie het horen wil én wil gaan zien.
We wisten al van David die als kleinste, onopvallende zoon gekozen werd als koning van Israel, dat God anders kijkt dan wij.
Nu begint het opnieuw op diezelfde plaats Bethlehem met weer een leider zoals je die niet verwacht: kwetsbaar in plaats van krachtig, met handen en voeten gebonden, in plaats van almachtig, armoedig in plaats van vorstelijk.
Als dit de leider is die vrede zal brengen tot aan de randen van de aarde: dan gaat dat niet alleen tegen alle verwachtingen in, maar het vraagt van ons ook een bepaalde houding, waarop Micha al wees: dat we afzien van ons eigen belang en op zoek gaan naar wat voor ieder van ons tot een bewoonbare wereld leidt. Dat we wars zijn van pretenties en afgaan op wie werkelijk recht doen in de praktijk. En dat we geloven dat het ertoe doet, wat je doet, om zo die belofte van vrede waar te maken.
Als Jezus te vinden is buiten onze comfortzone, buiten ons bereik misschien, buiten proportie ook is in weerloosheid en machteloosheid, gaan we dan toch op weg op grond van wat gezegd is over Hem, dat Hij onze redder is?
Het vergt moed denk ik, of misschien wel naïviteit, om telkens weer met de ogen van God te willen kijken en de lijn van onvanzelfsprekendheid ook door te trekken naar ons leven vandaag en te erkennen dat het contrast van de grote woorden en de kleine alledaagsheid dé plek is waar we God moeten zoeken én kunnen vinden.
Het lijkt vergezocht: een pasgeboren kindje in onbeduidend Bethlehem dat vrede brengt tot aan de uiteinden van de aarde. Toch brengt dat contrast God dichterbij dan ooit. Amen.