Ds. Hanna van Dorssen

Lezing: Ester 5 en 6

Het geschiedde op de derde dag, zo begint de lezing van vandaag. Woorden waarbij je in de Bijbel je oren spitst, want zij betekenen: nú gaat er iets gebeuren, iets dat verschil maakt.

Ester trekt haar koninklijk ambtsgewaad aan, dress to impress, dat doet ze na drie dagen vasten. Ze voelt zich gesterkt door de solidariteit van haar volk en ze gaat ‘staan’, recht tegenover de koning. Ze zet daarbij zondermeer haar leven op het spel. Ester is hier allesbehalve de tegenpool van koningin Wasti, die óók opstond tegen de koning en ‘nee’ zei. Deze twee vrouwen aan het hof strijden allebei voor menselijkheid, voor eerbied bij het omgaan met elkaar.

En dan opnieuw die woorden ‘en het geschiedde’, nú spant het erom, wát zal de koning doen als hij Ester voor zich ziet staan? Is het afgelopen, net als met Wasti? Nee, hij toont zowaar zijn menselijk gezicht. Hij ziet haar staan en reikt haar de gouden scepter aan.

Dat kan ook ons overkomen. Dat er ineens iemand tegenover je staat, iemand die je uit je evenwicht brengt. Die verkoper van de daklozenkrant, die jou vriendelijk gedag zegt bij de uitgang van de Albert Heijn, maar je hebt geen stuiver op zak om de krant te kopen.

Ga je terug naar de kassa om te pinnen? Of die jongen die over Jezus zingt bij het CS en voor je wil bidden… Meestal loop ik dan gehaast en wat schuldig door. Een beetje beschaamd. Zie ik hen wel staan?

Ester zet haar leven op het spel, maar ze speelt zelf ook een uitgekiend spel. Ze heeft zich goed voorbereid en ze voert de spanning op. Mordechai heeft haar gevraagd bij de koning te pleiten voor haar volk. Maar hier in het paleis staat ze er alleen voor. Ze gaat haar eigen weg, daadkrachtig en volgt haar eigen strategie. Ditmaal richt niet de koning, maar de koningin een feestmaal aan, op haar eigen terrein.

‘Als het de koning goeddunkt: laat de koning dan vandaag met Haman naar het feestmaal komen dat ik voor hem heb aangericht’, zegt ze. Bij de tweede uitnodiging zegt ze het heel subtiel net even anders: ‘laat de koning dan met Haman naar het feestmaal komen dat ik voor hen zal aanrichten’. Staan de koning en Haman die tweede keer op het zelfde level? Wat is hier aan de hand?

Ester wil jaloezie bij de koning opwekken zegt een joods commentaar uit de 16e eeuw. Of is het een slimme manier van haar om Haman het idee te geven dat hij het middelpunt is van haar aandacht en ervoor te zorgen dat hij de volgende dag zeker zal komen? In ieder geval begint er iets te schuiven want die nacht kan de koning niet slapen. Heeft hij het gevoel dat er iets niet klopt, dat hij zijn positie verliest ten koste van Haman? Wie zijn hem eigenlijk goed gezind? De Talmoed, een joods commentaar bij de Bijbel, zegt dat Ester met haar uitnodigingen bij de koning bereikt wat zij wilde: het wantrouwen wekken van de koning tegenover Haman. En Haman? Bij hem gebeurt het omgekeerde, hij laat alle sluwigheid varen. Ik ben binnen, denkt hij bij die tweede uitnodiging.

Die nacht laat de koning zich voorlezen uit de annalen van het hof en ontdekt hij iemand die het voor hem heeft opgenomen, Mordechai. Toen die hoorde van een geplande aanslag op de koning heeft hij dat via Ester doorgegeven aan het paleis en zo is de aanslag verijdeld. Maar zijn redder in nood is daarvoor nooit beloond. Daar moet verandering in komen en wel onmiddellijk.

Inzichten kunnen ons soms zomaar toevallen in de nacht. De nacht kan voorbode zijn van het licht, dat uiteindelijk het laatste woord heeft in de Bijbel.

Mordechai weigert te knielen voor de nacht. Voor Haman. Hij blijft rechtop staan. Hij is een kind van het licht. Daar wil hij zijn leven door laten bepalen. Hoe moeilijk ook, want de nacht kan je helemaal in zijn greep krijgen. Daar heeft ieder mens weet van. Ineens stapt er een Haman je leven binnen en gaat het licht uit. Je verliest iemand, jij of een naaste wordt ernstig ziek, een baan of een uitkering komen in gevaar. Je staat op je grondvesten te schudden. Alles wat goed liep lijkt te worden opgeslokt door het duister. Lichtvoetig door het leven gaan, het lijkt onmogelijk, niet langer bereikbaar.

Wat nù volgt is misschien wel het geinigste hoofdstuk in heel de Bijbel. Het is nog nacht, maar Haman staat al in de voorhof van het paleis. Vol van zijn plan om Mordechai op de paal te spietsen die hij voor hem heeft opgericht. Zeven verdiepingen hoog, het getuigt van een idiote grootheidswaanzin. Vanaf dat moment praten de koning en Haman volstrekt langs elkaar heen. De koning wil Mordechai belonen en overladen met eer maar noemt geen naam. Haman denkt dat het over hem gaat. Er ontstaat een bijzonder geinige spraakverwarring terwijl de lezer van alles op de hoogte is. En dan komt ook uit dat Haman inderdaad wel eens belust kan zijn op de troon. Als hij beschrijft hoe je een man moet eren in wie de koning een welgevallen heeft, gebruikt hij zevenmaal het woord koning, het ligt hem voor op de lippen. Hij wil zich kleden in het ambtsgewaad van de koning, rijden op het paard van de koning, wat nog ontbreekt is de vrouw van de koning.

Maar kom daar eens om in de Bijbel, daarin worden keer op keer rollen omgekeerd: Mordechai gaat nu te paard, koninklijk gekleed en Haman gaat te voet, in zak en as. Zijn super ego dat hem heeft verblindt valt in duigen. En nog vóórdat Ester zich heeft uitgesproken tegen Haman, bij het tweede feestmaal, hebben haar woorden van lang geleden al hun uitwerking. Ze heeft toen al een zaadje geplant van bevrijding, van een plantje dat nu dwars door het asfalt heen breekt.

Wat een troost dat middenin dat machtige mannenbolwerk van het paleis een vrouw woont, die hoort bij de God, die zegt: ik zal er zijn voor jou, ik laat jou niet alleen, ik ben erbij in het midden van die nare donkere nacht, ik houd je vast. Een vrouw die hoort bij dat beloofde land waar ballingen thuiskomen, waar de koning niet regeert zonder een profeet, die hem bij de les van vrede en gerechtigheid houdt.

In de Talmoed wordt Ester niet voor niets onder de zeven vrouwelijke profeten gerekend. Haar naam staat fier tussen die van Sara, Mirjam, Debora, Hanna, Abigaïl en Chulda. Haar profetische stem leek verborgen, passend bij de betekenis van haar naam, Ester,

ik ben verborgen. Maar dat gaat niet langer op. Alles keert om. Haman’s positie begint te wankelen. ‘Jij bent begonnen te vallen’, zeggen zijn vrienden en zijn vrouw tegen hem.

Het verhaal van Haman verwijst naar een aantal andere verhalen in de Bijbel. De verhalen over Amalek. Zij maken onderdeel uit van een vertelmotief dat kunstig door het hele Oude Testament is heen geweven.  Haman wordt in het boek Ester voorgesteld als een Agagiet. Dat zegt ons niet gelijk zoveel. Maar koning Agag is de koning, waarmee Saul de strijd aanbindt op bevel van de profeet Samuel. Want Agag is een Amalekiet. En Amalek is niet zomaar een volk. Het staat symbool voor het lafhartig aanvallen van het volk van God, als zij als bevrijde slaven de woestijn doortrekken, op weg naar het beloofde land. Amalek pakt de achterhoede, de mensen die langzamer zijn. De ouden van dagen, de kinderen, de vrouwen, de zieken. Hij heeft het op de weerlozen gemunt. Amalek is de belichaming van het onrecht in de wereld. Alles wat hij doet staat in schril contrast met dat waar de God van Israël voor staat. Die God kiest juist voor de weerlozen, voor de geringe.

Koning Saul liet koning Agag in leven. Het was de profeet Samuel die de volgende dag met hem afrekende. Precies in die ene nacht verwekte Agag Haman zegt de joodse traditie. Zó gaat het kwaad verder en steekt het opnieuw zijn kop op. Dit keer in het Bijbelboek Ester. Maar in dit boek zal er eindelijk definitief met Amalek afgerekend worden. Dankzij Ester. Dat voorspellen nu de vrienden en de vrouw van Haman.

‘Gedenk Amalek’ schreven mensen als graffiti op de muren in de Tweede Wereldoorlog. Als troost, als teken van verzet en met het geloof dat het kwaad opnieuw verslagen zou kunnen worden zoals in het boek Ester.

Er is een stem uit diezelfde tijd die ik hier aan het woord wil laten, die van Etty Hillesum, vernoemd naar haar Bijbelse voorgangster. Ze schreef een dagboek, waarmee ze de humaniteit hoog wilde houden, waarmee ze dwars in ging tegen alles wat dat belaagt. Nu bijna 77 jaar geleden, schreef zij op donderdag 19 februari 1942 het volgende:

‘Het was wel troosteloos op college vanmorgen. En toch was het niet helemaal troosteloos. Er was een lichtpunt. Een kort onverwacht gesprek. Wat is dat toch in de mens om anderen kapot te willen maken, vroeg Jan. Ik zeg: de mensen, ja de mensen, maar bedenk dat je daar zelf ook onder valt.
Die rottigheid van de anderen zit ook in ons. Ik zie geen andere oplossing dan in je eigen centrum in te keren en daar uit te roeien al die rotheid. Ik geloof er niet meer aan dat we in de buitenwereld iets verbeteren kunnen, wat we niet eerst in onszelf moeten verbeteren. En dat lijkt me de enige les van deze oorlog. Dat we geleerd hebben dat we het alleen in onszelf moeten zoeken en nergens anders. En het waren toch géén theorieën die we verkondigden. Onze professoren zitten gevangen, er was weer een vriend van Jan kapot gemaakt en er was te veel om op te noemen en we zeiden tegen elkaar: het is zo goedkoop, die wraakgevoelens. Dat is toch heus een lichtpunt vandaag.’

Twee vrouwen met dezelfde naam, die het licht willen aansteken waar de nacht heeft toegeslagen. En die ons vragen of wij dat licht voor elkaar hoog willen houden.
Tot slot.
In het hele boek Ester komt de naam van God niet voor. Waarom niet?
Nico ter Linden schrijft daarover:

Is het heilige huiver die de verteller ervan weerhoudt
om in tijden van gruwelijke vervolgingen nog over God te spreken?

Wil de verteller dat zijn lezers zelf een antwoord vinden
op de vraag of God in het verhaal voorkomt
of dat alles bij toeval geschiedt?

Hoe dan ook: áls God in dit mensenverhaal aan het werk is,
dan is dat in het verborgene.
En dat is dan ook precies wat de naam Ester betekent: Ik ben verborgen.

Wie is die Ik?

Is het God òf is het Ester? Ook dat blijft verborgen.

Tot zover Nico ter Linden.

Ik of jij.

Eén mens kan de nacht verlichten en verschil maken tussen goed en kwaad.

Jij òf ik. Amen.

4e advent

ds. Piet Kooiman

Lezing: Openbaring 14:1-13 en Lukas 1:46-55

Lieve mensen in de Oranjekerk, gemeente van Christus,

Het boek Openbaring is een wonderlijk boek. Vandaag sluiten we een serie lezingen af over Openbaring. En je kunt je afvragen of je die afronding kunt typeren met het gezegde ‘eind goed, al goed’.

Dat zou wel mooi zijn. Het zou beantwoorden aan onze behoefte aan duidelijkheid en aan het sprookjesideaal dat uitmondt in de slotzin: ‘En ze leefden nog lang en gelukkig.’ Bovendien zou het een mooie opmaat zijn naar het kerstfeest dat nu zo dichtbij is: een feest van licht, een boodschap van vrede.

Toch laat het verhaal van vandaag zich zo gemakkelijk niet inpassen. En dat is ook wel te begrijpen als je bedenkt met wat voor bijbelboek we te maken hebben en dat we vanmorgen a.h.w. nog midden in dat boek zitten. Want Johannes is nog niet uitgesproken. Zijn perspectief is wel dat van het nieuwe Jeruzalem, dat van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Maar daar kan hij nu alleen nog maar van dromen.

Deze schrijver is een balling van het machtige Romeinse rijk. In de openingsverzen laat hij weten dat hem dit is overkomen omdat hij ‘over God had gesproken en van Jezus had getuigd’. (NBV)

Hij ziet visioenen. Ik stel me daarbij altijd voor dat Johannes dromen droomt die hij zich dan achteraf goed kan herinneren. Hij ziet scherp. En hij schrijft erover is geheimtaal. De Romeinen zullen niet direct doorzien dat hij het over de keizer heeft als hij een verhaal vertelt over een draak met zeven koppen. Maar de gelovigen van die tijd hebben daar geen moeite mee. Die weten wel hoe allesverslindend de macht van de keizer is. En ze zullen een glimlach nauwelijks kunnen onderdrukken als ze merken dat Johannes daar een beetje de draak mee steekt…

Openbaring onthult wat verborgen is in onder de oppervlakte van het alledaagse en van de geschiedenis. Apocalyps betekent ‘het deksel er af’. Het is alsof je bij Openbaring even van bovenaf kunt kijken naar wat er gebeurt. Daarbij spelen onze vragen mee: hoe zit het met het kwaad? Het lijkt er toch wel op dat dat steeds weer het laatste woord heeft. Klopt dat? Fake-nieuws, presidenten en ministers die liegen en er mee weg komen, een prins die een moord op een kritische journalist beraamt. Zeg er maar eens wat van als er voor miljarden wapencontracten zijn afgesloten. Ach, het ebt wel weg…
Heeft het kwaad het laatste woord?

Johannes droomt van een wereld waarin het vrede is, waar mensen tot hun recht komen en waar dus recht wordt gedaan. Maar hij ziet ook scherp waaraan het schort in zijn - (en ik zou zeggen ook in onze) wereld. De tegenstelling tussen die twee, ideaal en werkelijkheid, schildert hij met felle kleuren.

Het Romeinse Rijk en wie daar voor staan noemt hij Babylon, het hoerige Babylon. Niet eens zozeer vanwege seksuele misdragingen, maar vanwege de ontrouw aan de menselijkheid en de aanbidding van macht en geweld. En je komt het overal tegen, zegt hij: ‘ze zit aan vele wateren’.

Daartegenover staan de 144.000. Ze staan met het lam op de berg Sion. De plaats waar de Eeuwige zijn volk ontmoet. Voorbode van het nieuwe Jeruzalem, de stad van God, stad van eeuwige vrede.
Zij zijn het die het lam volgen waarheen het ook gaat. In het lam dat geslacht is herkennen we Jezus en zijn weg naar het kruis. Maar dat hij daar als levend verschijnt verwijst ook naar Pasen, naar zijn weg door de dood.

Die 144.000 staan voor Israël als eersteling van de volken. Die volken komen er in mee. En ze zijn puur en rein. Je kunt gemakkelijk op het verkeerde been worden gezet, althans zo verging het ook mij toen ik deze tekst las, door de vermelding van hun reinheid. ‘Ze hebben zich niet met vrouwen bezoedeld’. Hè? Denk je dan? Zijn vrouwen soms iets besmettelijks? Kunnen mannen maar beter uit hun buurt blijven als ze goed willen leven in Gods ogen?
Hier is het van belang om te begrijpen dat die maagdelijkheid staat tegenover het beeld van Babylon. Dat van de machtswellustelingen die zich vergrijpen aan wie kwetsbaar zijn en geen macht hebben; die fakenieuws rondstrooien als het hun goed uitkomt en die geen respect hebben voor het belang en zelfs niet voor het leven van anderen. De mensen van het kortzichtige eigenbelang die geen naaste zijn voor degenen die alleen al door te bestaan een hulpvraag vormen.
Maagdelijkheid betekent in de bijbel toewijding aan het Woord van God. Niemand heeft dat bondiger en beter onder woorden gebracht dan Maria toen ze de engel Gabriel antwoordde: “Zie de dienstmaagd des Heren. Mij geschiede naar uw woord.”
Van haar horen we ook in haar magnifieke lied hoe de machtigen er voorstaan in het rijk waarvan haar zoon de voorbode is: machtigen heeft hij van de troon gestoten en eenvoudigen verhoogd.
Johannes laat in Openbaring vandaag zien dat het behoren tot die 144.000 die een nieuw lied zingen óf tot degenen die het beest aanbidden een kwestie is van kiezen. Het is niet iets dat je overkomt bij toeval of door het besluit van een hogere macht. Het is een kwestie van kiezen, zelf kiezen. Of misschien nog wel meer een kwestie van kiezen wat je doet. Van je de praktijk van je leven. Dat zit vooral in de woorden aan het einde van de lezing: zalig de doden, die in de Heer sterven van nu af aan; ja, zegt de Geest, dat ze mogen uitrusten van hun moeiten, want hun werken volgen hen na!

In de droom van Johannes geldt dat ook voor de geweldenaars en degenen die misbruik maken van de kwetsbaarheid van medemensen. In felle kleuren wordt geschilderd hoe ook hun daden a.h.w. als een boemerang tot hen terugkeren.

Goede werken. De reformatie heeft alles gezet op de kaart van de genade van God. Bij Luther en Calvijn hebben goede werken en vooral de beloning ervoor afgedaan. Als reactie op misstanden te begrijpen, maar toch ook eenzijdig. Hun werken volgen hen na. Wat je doet telt in Gods ogen.

Lieve mensen, zo ziet Johannes dat in zíjn visioen, zíjn droom.
Maar wat zegt dat mij, zo vlak voor het Kerstfeest?

In de afgelopen week hoorde ik een liedje dat al vanaf het begin van de adventstijd op de site van Kerkinactie staat, ter begeleiding van de kerstcampagne. Een liedje van Stef Bos die dat zingt zoals alleen hij dat maar kan: Een beetje rauw maar toch poëtisch: “Geef licht”. Het begint zo:

Het wordt steeds vroeger donker
De winter is in zicht
Alles keert naar binnen
De gordijnen gaan weer dicht
De tijd staat op een kruispunt
Niemand weet waarheen
De schoonheid is soms ver te zoeken
De dromer staat alleen
 
Geef licht
Geef licht
Voor een uitweg uit het donker
Geef wat er vaak niet is
Geef licht Geef licht
Geef alles wat je hebt
Geef de liefde een gezicht.

Geef de liefde een gezicht.
Ik kan niets bedenken dat meer de moeite waard is dan dat. En ik kan het ook niet helpen bij die zin aan Jezus te denken wiens komst wij met het kerstfeest straks niet alleen vieren, wiens komst wij niet alleen verwachten, maar die ook elke dag kunnen bewerkstelligen in ons eigen leven. Een kwestie van kiezen. Omdat God kiest voor kwetsbare mensen. Mensen zoals wij.

Geef de liefde een gezicht. Dat is iets anders dan ‘eind goed, al goed’. Het is eerder de oproep voor een nieuw begin.

In de Naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest.

Zingen: 157a ‘Mijn ziel maakt groot de Heer’

Eeuwigheidszondag

ds. Jantine Heuvelink

Lezing: Openbaring 7

Ds. Henk Meulink

Bijbellezing: Psalm 13 + Marcus 10:46-52

Gemeente van Jezus Christus, geliefde mensen van God,

Zijn wij ziende blind? Laten wij de problemen waar onze wereld, onze samenleving voor  staat, voldoende tot ons doordringen? Nemen wij de zorgen om ons milieu, de veranderingen in het klimaat wel serieus? Zien wij wel in hoe die ontwikkelingen en de ongelijke inkomensverhoudingen de vluchtelingenstromen in gang houden en zijn wij bereid een deel van onze welvaart in te leveren om daar verandering in te brengen. Sluiten wij onze ogen niet te gemakkelijk voor de beelden van kinderen die honger lijden door de machtsstrijd die over hun hoofden wordt uitgevochten, met wapens die ook in onze naam worden geleverd? Hoe is het met onze inzet voor, zoals de Wereldraad van Kerken het ooit noemde, gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping?  In hoeverre zijn wij bereid de weg te gaan die God ons wijst, die Jezus voor ons uit is gegaan? Als ik bij deze vragen “wij” zeg, bedoel ik dat ook persoonlijk: in hoeverre zie ik de problemen, neem ik ze serieus, ben ik bereid tot een verandering in gedrag? Laat ik maar eerlijk zijn: ik heb moeite mijn ogen niet dicht te houden, zelf de consequenties te trekken.

Ik kwam tot deze vragen bij, toen ik probeerde te doordenken, wat het verhaal over de blinde Bartimeüs, zijn schreeuw om ontferming, de reacties van de menigte en de wijze waarop Jezus met hem omgaat ons in onze situatie te zeggen heeft. De afgelopen weken hebben we in onze diensten het evangelie van Marcus stap voor stap gevolgd. Binnen dat evangelie heeft het verhaal van vandaag een bijzondere positie. Het is de afsluiting van het gedeelte uit het evangelie waarin Jezus met zijn leerlingen op weg is van Galilea naar Jeruzalem. Ze zijn nu in Jericho. Nog 30 kilometer scheiden hen van de stad, waar het laatste deel van Jezus´ leven zich zal afspelen. Direct na dit verhaal vertelt Marcus van de intocht in Jeruzalem. In dat middengedeelte kwam als een steeds herhaald refrein aan de orde in hoeverre de leerlingen van Jezus en de menigte die Hem volgt wel inzien wie Jezus is, waar het Hem om gaat, wat Hem te wachten staat en wat het betekent Hem te volgen. Tot drie keer toe vertelt Jezus dat de weg die Hij gaat, de weerstand die zijn woorden en daden oproepen, tot zijn arrestatie, veroordeling, marteling, vernedering en kruisiging zal leiden. Het zal geen triomftocht worden, maar een lijdensweg. Waaraan Jezus dan iets onbegrijpelijks toevoegt: drie dagen na zijn dood zal Hij worden opgewekt.  De leerlingen van Jezus, zo vertelt Marcus, willen wat Jezus hen voor ogen stelt, niet horen en verstaan. Ze weren het af –“dat zal niet gebeuren” – of ze gaan totaal niet passende gesprekken aan wie toch wel de belangrijkste onder hen is, of proberen al de plek naast Jezus in zijn glorie te bemachtigen. En Jezus – die steeds eenzamer lijkt te worden – roept hen op tot een verandering in mentaliteit en gedrag: het moet jullie niet om heersen, om macht – met zo vaak misbruik van macht  - gaan, Ik roep jullie op tot een houding van dienen,  van antwoord geven op het beroep dat het gelaat van de ander op je doet. En zelf laat Hij in zijn handelen zien wat dat betekent. Maar Jezus waarschuwt ook: de weg die Ik ga, zal consequenties hebben, voor Mijzelf, voor wie Mij wil volgen. Hebben de leerlingen van Jezus zijn woorden verstaan, zijn zij tot inzicht gekomen? En in hoeverre geldt dat voor ons? Daar ging het de afgelopen weken steeds om.

Bijna aan het einde van hun reis zijn Jezus en zijn volgelingen in Jericho gekomen. Marcus vertelt niet wat ze daar deden – zijn evangelie heeft altijd iets gehaast, is niet voor niets het kortste - , ze gaan de stad al weer uit. Daar worden zij geconfronteerd met het geschreeuw van een man: “Zoon van David, Jezus, Eleison! Ontferm U!”, roept hij. En als ze naar hem omzien, zien ze een man die langs de weg zit, blind is en bedelt. Met die paar woorden wordt zijn situatie kort maar krachtig aangeduid. De prachtige tekening van Kees de Kort op de liturgie geeft het treffend weer. Zijn handicap maakt dat hij niet meetelt, in armoede vervallen is, om een aalmoes – een woord afgeleid van eleison – moet vragen.

Wat bijzonder, uitzonderlijk, is dat hij van Marcus een naam krijgt: Bartimeüs.

Die naam intrigeert. Die naam wordt uitgelegd: die betekent zoon – Bar is het  Aramees voor zoon – zoon van Timeüs. Timeüs is een Grieks woord dat geëerd betekent. Maar als zijn vader een geëerde was, hoe kan het dan dat hij in zo´n ellendige situatie terecht gekomen is? Kijkt zelfs zijn familie niet meer naar hem om? Waarom is hij verstoten? Waarom wordt hij, zoals zo verteld wordt, zo vijandig bejegend? Betekent dat ook, zoals David het in Psalm 13 verwoordt, God hem vergeet? Tot ieder die zich maar enigszins herkent in de situatie waarin Bartimeüs zich bevindt,  zou ik allereerst willen zeggen: in de geschriften van de Bijbel is er aandacht voor je. Aan wie in ellende verkeert wordt niet voorbijgegaan, horen we ook vandaag weer, zowel in de Psalmen, als in het verhaal van Marcus. Maar daaraan mag ik toevoegen: schik jezelf niet in je ellende, houd je niet stil, maar laat je horen. Schreeuw je nood maar uit. Doe een beroep op anderen. Want bij Bartimeüs is dat de eerste stap naar zijn genezing, naar een ander leven. Zoals de roepende psalmist ook vertelt van zijn redding.

Maar er is meer over Bartimeüs te zeggen. Ook de woorden die hij gebruikt intrigeren. “Zoon van David, Jezus”, zo heeft nog nooit iemand in het evangelie van Marcus Jezus genoemd. “Zoon van David”, dat is de uitdrukking die in Israël wordt gebruikt voor de messias die wordt verwacht. Ziet, doorziet, deze blinde bedelaar wie Jezus is, van wie hij heeft gehoord, die hij daarom vol verwachting aanroept? Ja, moet je zeggen: hij, die gezien zijn naam misschien wel een Griek, een buitenstaander, een heiden is, hij ziet wie Jezus is. Hij ziet, waar van de volgelingen van Jezus steeds maar weer is gezegd: zij zien het niet, zij verstaan het niet werkelijk. Ja, wie is er blind in dit verhaal?

Ook dat intrigeert. Het roept bij mij de vraag op, meer nog, het doet mij erkennen dat de waarheid misschien wel vaker dan we denken van buiten de kerk wordt gesproken. Als we zien wie ons voor houden voor welke problemen onze samenleving staat, die benoemen, ja, uitschreeuwen, en wie ons voorgaan op de weg die problemen aan te pakken, tot een verandering in mentaliteit en gedrag, dan komt die roep vaak van buiten de kerk. Met de vraag aan ons, aan mij: horen we, hoor ik die stem voldoende. Willen wij ook tot inzicht komen?

Wordt de schreeuw van Bartimeüs gehoord? Dat zeker, maar de reactie van wie die schreeuw horen is wel verschillend. Veel mensen op de weg snauwen hem toe: Houd je mond. Je stoort ons. En dat willen wij niet. Hebben zij echt nog niets geleerd van wat Jezus hen over een houding van dienen heeft gezegd en voorgeleefd?   Maar Bartimeüs laat zich de mond niet snoeren. Hij schreeuwt nog harder: “Zoon van David, ontferm U over mij”. Jezus reageert anders. Hìj snauwt niet, loopt niet door, maar blijft staan. Hij weet zich aangesproken. Zoals we steeds van Hem horen: als mensen een beroep op Jezus doen, laat Hij zich storen. Op het beroep dat Bartimeüs op Hem doet, reageert Jezus door op zijn beurt hem te roepen. Het is eigenlijk heel humoristisch, maar ook betekenisvol, zoals Marcus dat vertelt: Jezus schakelt de omstanders die Bartimeüs afsnauwden zelf in om hem te roepen. Hij dwingt hen tot een andere houding: zie naar die man om, maak contact met hem, roep hem. Wordt zo ook ons niet voorgehouden hoe wij zouden moeten omgaan met een vreemde die een beroep op ons doet? Ja, zo ervaar ik het in ieder geval. Jezus zet ons tot een andere houding aan.
De mensen rond Jezus laten zich veranderen. Nu spreken ze Bartimeüs aan en bemoedigen hem: sta op,  ga naar Jezus toe. En hij staat op en gaat. Hij gooit zijn mantel af.  Waar dat voor staat is niet helemaal duidelijk. Laat Bartimeüs het laatste wat hij bezit, waar hij gehecht aan is, los om het avontuur van een nieuwe toekomst aan te gaan? Dan wordt het ook een vraag aan ons: kunnen, durven wij dat ook, loslaten waar wij aan gehecht zijn?

Het gesprek tussen Jezus en Bartimeüs dat dan plaatsvindt, vind ik in al zijn kortheid een leerschool voor pastoraat. Jezus stelt een open vraag: je doet een beroep op Mij, maar wàt kan Ik voor je doen? Hij heeft dat al niet ingevuld, maar wil dat horen van de ander. Als Bartimeüs dan vraagt: zorg dat ik weer kan zien, volgt er niet een of ander genezingsritueel. Nee, Jezus zegt alleen maar: je geloof heeft je gered. Dan merkt Bartimeüs dat hij weer kan zien. Geloven, dat is vertrouwen. In vertrouwen deed Bartimeüs een beroep op Jezus. In vertrouwen staat hij op als Jezus hem laat roepen. In vertrouwen laat hij alles wat hij bezit achter zich. En die houding van vertrouwen bekrachtigt Jezus. Hij bevestigt de eigen kracht van Bartimeüs. Prachtig. Het roept de vraag op: hoe blind was Bartimeüs eigenlijk? Ja, ik ga er vanuit dat hij blind was en weer gaat zien. Maar het is ook duidelijk dat Bartimeüs ook al ziende was, in zag wie Jezus is, dat verandering mogelijk is, en in vertrouwen op staat. Jezus beëindigt het gesprek door Bartimeüs vrij te laten in wat hij nu zal doen. Ga heen. Maar Bartimeüs kiest er voor Jezus te blijven volgen op zijn weg, die naar Jeruzalem leidt.

Bartimeüs maakt zo de beweging van zitten langs de weg, naar Jezus volgen op zijn weg. Hij weet zich geroepen. Hij staat op en gaat, in vertrouwen.  Daartoe roept zijn verhaal ook ons op. Het is Lucas die christenen aanduidt als mensen, als “aanhangers van de Weg”. Dat is een aanduiding van betekenis. Wie zich christen noemt, kiest er voor op weg te gaan. Dat betekent dat je durft los te laten, dat betekent dat je durft te vertrouwen op de weg die Jezus wijst. De Wereldraad van Kerken drukt dat mooi uit door te zeggen: wij zijn een beweging van mensen die als pelgrims op weg gaan op zoek naar een samenleving van gerechtigheid en vrede, in vertrouwen dat zo´n wereld mogelijk is. De Bijbel reikt ons geen handboek aan hoe we ten aanzien de problemen van klimaat, milieu, inkomensverschillen en zo moeten handelen. Maar wijst ons, vandaag opnieuw, wel een richting, roept ons op op weg te gaan, vraagt ons in te zien waar het om gaat als we deze wereld op een verantwoorde wijze willen nalaten aan de generaties na ons, wijst ons op mensen buiten de kerk, die misschien wel meer inzien en aangeven wat nodig is, vraagt ons om een houding van dienstbaarheid, waarbij we afzien van macht en eigen belang op de korte termijn, vraagt ons om een weg te gaan die niet altijd gemakkelijk zal zijn, maar sterkt ons ook in vertrouwen dat een goede toekomst voor deze wereld mogelijk is. Als we dat inzien, mogen we met Bartimeüs ons geroepen weten, opstaan en op weg gaan, als mensen die zien. Amen.

ds Henk Meulink